بررسی دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی برپایه ی چند متن سغدی در ایران باستان

زبان سغدی، زبان مردمان سرزمین سغد بوده است. مرکز سغد، سمرقند و مهم ترین شهر آن ها بخارا در جمهوری ازبکستان کنونی بوده است. زبان سغدی زبان اداری، تجاری و فرهنگی در دیگر نواحی مانند واحه ی تورفان در ترکستان شرقی بوده است. زبان سغدی به عنوان یکی از زبان های ایرانی در آسیای مرکزی در بیان و بازتاب دستورات و سنت های دینی برخی ادیان پیش ازاسلام کاربرد وسیعی داشته است. زبان سغدی از نظر تنوع و حجم ادبیات مهم ترین زبان ایرانی میانه ی شرقی است و از دیدگاه جغرافیایی و زبان شناختی، آثار مکتوب این زبان، که از نواحی نزدیک سمرقند تا یکی از برج های داخلی دیوار بزرگ چین و از مغولستان شمالی تا دره ی علیای رود سند در شمال پاکستان کشف شده، گستره ی جغرافیایی آن را در آسیای مرکزی و نفوذ فرهنگی این زبان را از قرن دوم تا سیزدهم میلادی نشان می دهد. بازرگانان هنردوست سغدی که بیشتر آن ها پیرو ادیان بودایی، مانوی و مسیحی بودند، افزون بر انتقال کالا و فرهنگ و هنر در میان جهان شرق و غرب (چین، ایران، هند و رم) به تبلیغ ادیان بودایی، مانوی و مسیحی در میان اقوام آسیای مرکزی و چین نیز پرداختند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی چگونه در متون سغدی انعکاس یافته اند؛ و چگونه می توان پنداشت زبان سغدی، زبان مناسبی برای حفظ و اشاعه ی آموزه های دینی مسیحی، مانوی و بودایی بوده است؟ فرضیه ی نوشتار حاضر این است که آموزه های دینی مسیحی، بودایی و مانوی به لحاظ اشتراک زبانی پیروان آن ها به خوبی در زبان سغدی منعکس شده اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی براساس منابع، متون و مستندات کتابخانه ای انجام گرفته و برآیند تحقیق نشانگر آن است که نماد اعتراف به گناهان و طلب آمرزش در سنت دینی پیروان بودا در زبان سغدی تقریبا به همان شکل اولیه، ولی با ادبیاتی جدید به دین آوران عرضه شده است. متون مانوی بیانگر آن است که آموزه های دو بنی مانویت به خوبی ساختار اصلی خویش را در فرهنگ و زبان سغدی حفظ کرده است و متون سغدی مسیحی نشانگر آن است که آیین اعتراف در آغاز پیدایش مسیحیت به صورت گروهی، ولی در ادوار بعد به صورت شخصی و در خفا انجام گرفت و نماد عشاء ربانی یا آیین سپاسگزاری در تمامی فرقه های مسیحیت به سنت کتاب مقدس، شام آخر برگزار می شود.