مطالعه باستان شناختی سفال های دوران اسلامی محوطه قلعه سنگ؛ شهر قدیم سیرجان

سیرجان یکی از پنج ولایت کرمان در دوران اسلامی بود و برپایه ی بررسی های باستان شناسی و منابع تاریخی، چندین بار جابه جایی داشته است. این شهر، از سده های ششم تا نهم هجری قمری در محوطه ی قلعه سنگ گسترش یافت. در فصل اول کاوش و بررسی باستان شناسی نگارندگان در قلعه سنگ علاوه بر شناسایی آثار معماری و دیگر یافته ها، گونه های مختلفی از سفال دوران اسلامی به دست آمد که از نظر کمیت و تنوع، از ارزش های مطالعاتی بالایی برخوردارند. پرسش هایی که در این پژوهش قابل طرح است عبارتنداز: تنوع تزیینی سفال های اسلامی قلعه سنگ چگونه است و این آثار به چه دوره هایی تعلق دارند؟ فراز و فرود صنعت سفال گری و ویژگی تولیدات محلی در قلعه سنگ چگونه است؟ روش گردآوری داده ها «اسنادی-میدانی» و روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی» است. تحلیل ها با هدف گاهنگاری نسبی، تبیین برهم کنش های فرهنگی با نواحی دیگر، تبیین اوج و فرود حیات در قلعه سنگ براساس داده های سفالی و تطبیق با منابع مکتوب و تبیین تولیدات محلی در قلعه سنگ صورت گرفته است. برپایه ی نتایج، گونه هایی از سفال عیلام میانه تا دوره ی قاجار در محوطه ی قلعه سنگ توزیع شده، اما اغلب قطعات به سده های ششم تا نهم هجری قمری تعلق دارند. این نمونه ها با جیرفت، غبیرا، کاشان، ری، فراهان، جرجان، نیشابور، بلقیس اسفراین، محوطه های شمال خلیج فارس، المتاف، کوش و الهولیلاه در راس الخیمه ی امارات قابل مقایسه هستند؛ برخی قطعات نیز احتمالا از آذربایجان و افغانستان و نمونه های سلادن و برخی قطعات آبی و سفید احتمالا از چین وارد شده اند و اغلب به دور ه ی یوان و شمار اندکی به دوره ی مینگ تعلق دارند. به طور کلی، مطالعه ی سفال قلعه سنگ نشان دهنده ی توسعه ی تجارت با مراکز شهری حاشیه ی خلیج فارس است؛ چنان که ارتباط تجاری خلیج فارس-سیرجان بخشی از شبکه ی اقتصادی جنوب تا فلات مرکزی ایران بود و در توسعه ی شهرهای جنوبی تاثیر داشت.