سیر تحولات منظر میانسرای ارگ کریم خان شیراز بر اساس عکس ها و مستندات تاریخی

ارگ کریم خانی، بزرگ ترین بنای آجری در مجموعه ی زندیه است که با ایده های کریم خان ساخته شده است. منظر میانسرای آن در طول تاریخ تحولات گوناگونی داشته که با وضعیت کنونی منطبق نیست. خوانش تحولات منظر آن می تواند راه را برای طرح مرمت صحیح، بگشاید و فهم کنونی از معماری ارگ و انتظام فضایی- بصری آن را اصلاح نماید. هدف این پژوهش، خوانش تحولات منظر میانسرای ارگ در دو بخش است که شامل منظرسازی («طرح کاشت»، «نظم آب» و «هندسه ی کرت بندی ها») و عناصر معماری الحاقی از دوره ی زندیان تا معاصر است؛ بنابراین پرسش اصلی این پژوهش این است که طرح کاشت و حضور آب در منظر میانسرای ارگ در پیوند با نظام هندسی-فضایی کرت بندی ها چه تحولات تاریخی داشته است؟ روش پژوهش، «تفسیری-تاریخی» است. مستندات پژوهش شامل: سفرنامه ها، اسناد و کتاب های تاریخی، عکس های تاریخی روزگار قاجار، تصاویر هوایی و درنهایت مشاهدات میدانی هستند. خوانش عکس های تاریخی با استفاده از اصول پرسپکتیو یک نقطه ای و دونقطه ای انجام شده و داده های حاصل، به واسطه ی پشتیبانی و هم پوشانی با یکدیگر به نتایج منتهی شده اند. یافته ها نشان می دهند که تحولات منظر ارگ در چهار دوره به نام: «شکل گیری (زندیان)»، «تحول و تغییر (قاجاریان)»، «تغییر کاربری و اضمحلال (پهلوی)» و «مرمت و احیاء (جمهوری اسلامی)» قابل طبقه بندی هستند. منظر میانسرا به ترتیب از: «باغ سرای روزگار زند» به «باغ- حیاط در اواخر قاجار»، «حیاط-محبس» روزگار پهلوی و درنهایت به «نارنجستان» در عصر کنونی بدل شده است. طرح کاشت اصیل باغ، شامل: درختان بلند قامت (چنار و سرو) و کوتاه قامت (مرکبات و نارنج) و گل ها در سه تراز دید تحتانی، میانی و فوقانی بوده است. نظم آب رسانی در میانسرا، شامل حوض ها و آب نما، کمابیش ساختار خود را حفظ کرده اند؛ بااین حال، کرت بندی ها تغییراتی ناشی از عناصر مداخله ای کالبدی و غیرکالبدی داشته اند. زیبایی شناسی زندیان در منظر میانسرا تا روزگار «مظفر الدین شاه» (حدود 140 سال) کماکان حفظ شده و از آن پس، نظام بصری آن دگرگون و به تراز دید تحتانی و میانی محدود می گردد. در انتها، مجموعه ی اقدامات اصلاحی در بخش کرت بندی ها و طرح کاشت نیز پیشنهاد شده است.