مطالعه و گونه شناسی معماری آسیاب های برون شهری کاشان با تحلیل نمونه موردی آسیاب آخرین

آسیاب ها که در تاریخ ایران، نقش مهمی در فرایند تولید کشاورزی بر عهده داشته اند، به عنوان آثار معماری که ساختار کالبدی آن ها متاثر از عملکرد و تاسیسات فیزیکی آن است، امروزه با توجه به تغییر فناوری به فراموشی سپرده شده اند. در این پژوهش، دو پرسش در مورد آسیاب های تاریخی کاشان مطرح است: آسیاب ها در چه نقاطی وجود داشته و با شهر تاریخی و حوزه های اصلی زمین های زراعی چه ارتباطی داشته اند؟ معماری این آسیاب ها دارای چه اجزای فضایی کارکردی بوده است؟ در این مطالعه که بر پایه مطالعات تاریخی و بررسی و برداشت های میدانی کالبد معماری استوار است، با شناسایی و مطالعه این آسیاب های برون شهری، عوامل مرتبط با مکان یابی آن ها نسبت به شهر، در ارتباط با منابع آبی و نیز حوزه های مختلف کشاورزی مطالعه شده، سپس به گونه شناسی فضایی کارکردی معماری آن ها پرداخته می شود. در ادامه، نمونه موردی آسیاب آخرین مورد تحلیل کالبدی فضایی قرار می گیرد. آسیاب های آبی پیرامون کاشان، در ارتباط با مسیرهای اصلی حرکت آب و در سه محور طبیعی شامل چشمه سلیمانیه در محور فین به کاشان، نهر قهرود به منطقه لتحر و محور حرکت نهر برزک به راوند قرار داشته اند. معماری این آسیاب ها که بر پایه روش ها و فناوری بومی ساخت و سازمان فضایی آن، مبتنی بر عملکرد ویژه فرایند آسیاب شکل می گرفت، دارای اجزای فضایی مشتمل بر ورودی، تختگاه، راهروی میانی، جابار، اتاق آسیابان، طویله، پشکمبه، سنگ آسیا، تنوره، کانال سرآب بوده است.