بازاندیشی اصلاحات در نظام سلامت ایران: نامه به سردبیر

سردبیر محترمتامین، حفظ و ارتقای سلامتی مردم، پاسخ گویی به انتظارات آن ها و حمایت مالی از ایشان در مقابل هزینه های سلامت، سه هدف اصلی نظام سلامت می باشند. دسترسی، کارایی، کیفیت، عدالت و تاب آوری به عنوان اهداف واسطه ای نظام سلامت، پیش نیاز دستیابی به این اهداف اصلی هستند. حاکمیت و رهبری، تامین مالی، نیروی انسانی، تجهیزات و ملزومات، اطلاعات و ارایه خدمات سلامت الزامات دستیابی به این اهداف هستند.1 سه نوع اصلاحات در نظام سلامت کشورهای توسعه یافته جهان در 70 سال گذشته به وقوع پیوسته است. دور اول اصلاحات (1950 تا 1980 میلادی) پس از پایان جنگ جهانی دوم، بیشتر بر دستیابی به عدالت متمرکز بود. در نتیجه، اقداماتی برای تقویت پوشش همگانی سلامت و افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت اجرا شد. بیمارستان ها و مراکز بهداشتی و درمانی بسیار زیادی ساخته شد. بیمه های سلامت فعال تر شدند و پرداخت به ارایه کنندگان خدمات سلامت از نوع کارانه شد تا آن ها انگیزه بیشتری برای ارایه خدمات سلامت بیشتر داشته باشند. ولیکن، با توجه به نارسایی های بازار سلامت، این اقدامات منجر به ایجاد تقاضای القایی، ارایه و مصرف خدمات غیرضروری و در نهایت، افزایش بسیار زیاد هزینه های نظام سلامت شد.در نتیجه، دور دوم اصلاحات نظام سلامت (1981 تا 2000 میلادی) بر افزایش کارایی نظام سلامت متمرکز شد و اقداماتی برای کاهش هزینه های سلامت اجرا شد. بازار سلامت به دو بخش خریدار و ارایه کننده خدمات سلامت تقسیم شد. دولت ها و سازمان های بیمه سلامت به خرید راهبردی خدمات سلامت از بخش خصوصی تمایل پیدا کردند. بیمارستان ها و مراکز بهداشتی درمانی ناکارآمد بسته یا ادغام شدند. بیمه ها از روش های ثابت پرداخت نظیر سرانه و گروه های تشخیصی وابسته برای پرداخت به ارایه کنندگان خدمات سلامت استفاده کردند. افزایش کارایی نظام سلامت عوارض ناخواسته ای نظیر جیره بندی خدمات سلامت، ایجاد صف انتظار، کاهش کیفیت خدمات و افزایش خطاهای پزشکی را به دنبال داشت. دور سوم اصلاحات (از سال 2001 میلادی به بعد) بر کیفیت و ارزش خدمات سلامت تاکید داشت. در این دوره، یکپارچه سازی خدمات بهداشتی و خدمات درمانی برای کاهش دوباره کاری ها و اتلاف منابع، ارایه خدمات با ارزش و اطمینان از تدوام خدمات سلامت مورد توجه سیاستگذاران سلامت قرار گرفت و اقداماتی برای تقویت رقابت بین ارایه کنندگان خدمات سلامت، افزایش کیفیت خدمات سلامت و تقویت نقش بیماران در انتخاب سازمان ها و ارایه کنندگان خدمات سلامت اجرا شد.درحالی که اصلاحات دور اول بیشتر بر ساختارهای نظام سلامت متمرکز بود، اصلاحات دور دوم بیشتر بر روی فرآیندها و اصلاحات دور سوم بر نتایج تاکید داشتند. این توالی اصلاحات با چند دهه تاخیر در کشورهای در حال توسعه قابل مشاهده است.نظام سلامت ایران در سه دهه گذشته شاهد اصلاحاتی برای توسعه پوشش خدمات سلامت، افزایش دسترسی به خدمات سلامت، تامین نیروی انسانی بخش سلامت، بهبود نظام ارجاع و کاهش پرداخت از جیب مردم بوده است. در حال حاضر با توجه به رکود اقتصادی و کمبود منابع مالی، توجه سیاستگذاران نظام سلامت کشور به کارایی و مدیریت هزینه جلب شده که در صورت عدم مدیریت صحیح عواقب منفی زیادی به دنبال خواهد داشت. نظام سلامت ایران می تواند با هزینه کمتر، از تجارب کشورهای توسعه یافته استفاده کند. سیاستگذاران سلامت باید به جای بکارگیری اصلاحات عمودی پراکنده که منجر به نتایج مثبت محدود کوتاه مدت و اتلاف منابع نظام سلامت می شود، با بکارگیری اصلاحات افقی در قالب یک برنامه راهبردی پنج ساله، به تقویت الزامات نظام سلامت شامل حاکمیت و رهبری، تامین مالی، نیروی انسانی، تجهیزات و ملزومات، اطلاعات و ارایه خدمات سلامت بپردازند.