نورعلی شاه اصفهانی در منابع صوفیه و غیرصوفیه

تصوف، جریانی اسلامی است که در میان اکثریت اهل سنت آغاز شد و فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشت. صوفیان ایران، که در اواخر دوران صفویه منزوی شده بودند، کوشیدند با «تجدید عهد با گذشته» به حیات کم رمق خود جانی دوباره ببخشند. از پیشروان این نهضت، نورعلی شاه اصفهانی (متوفای 1212 ه.ق.) بود که با عنوان «شیخ المشایخ» سلسله نعمت اللهیه، شاگردانی در دامان خود پرورانید. از آنجا که گزارش ها و قضاوت های تاریخی درباره او بسیار متفاوت بلکه متناقض است، بازخوانی شخصیت دینی او، آثار، شاگردان و اندیشه هایش در منابع صوفیه و غیرصوفیه ضرورتی انکارناپذیر است. زیرا از یک سو مخالفان او، از فقهای دوران اند و از سوی دیگر، رویارویی با همه یا بخشی از داشته های دینی و معنوی او بسیار دشوار است. بنابراین، در این پژوهش می کوشیم با مطالعه کتاب خانه ای، زندگی، آثار، شاگردان، مریدان و باورهای نورعلی شاه اصفهانی را توصیف و تحلیل کنیم و با بازخوانی تاریخ به شناخت دقیق تری از او دست یابیم. از همین رو، با دوری از بحث و نزاع، تاریخ و عقاید وی را در منابع صوفیه و غیرصوفیه بررسی می کنیم و نشان می دهیم بر پایه گزارش های تاریخی و محتوای آثار او و شاگردانش، این قضاوت ها بیشتر بر پایه غلبه پیش داوری ها بوده و به افراط و تفریط انجامیده است.