تبیین موطن و جایگاه معاد جسمانی در اندیشه صدرا

از طرف فلاسفه و متکلمان برای جایگاه آلام و لذات، تقدری مثل حور، زقوم و... در جهان پس از مرگ، آرای مختلفی بیان شده است. برخی آن را در عالم دنیا و برخی نیز آن را در عالم خیال متصل می دانند. ولی صدرا هیچ یک از آنها را موطن معاد جسمانی نمی داند؛ چراکه از سویی با مولفه هایی در متون دینی که او را از این نظرات بازمی دارد روبه رو ست و از طرفی هم او تنها به معاد روحانی قایل نمی باشد. در اینکه صدرا موطن معاد جسمانی را در برزخ می داند، اختلافی وجود ندارد. ولی اینکه او آن موطن را در قیامت چه می داند، چندان واضح نیست. باوجود این، می توان این دو نظریه را از کلام او استحصال کرد؛ یکی «معاد صوری در مرحله مثالی» که خود دو قسم است و دیگری «معاد صوری در مرحله عقلی» که حور و نار... در عالم عقل به شکل اندماجی وجود دارد، ولی در آن تفاصیل با قدرت و شدت بیشتر دیده می شود. بنابراین از نگاه صدرا موطن معاد جسمانی در قیامت، یا عالم مثال است و یا عالم عقل؛ هرچند می توان موطن آن را در قیامت و برزخ، عالم مثال دانست، اما نه با ادبیات صدرا. این مقاله با روش توصیفی و تحلیل مقایسه ای، در صدد بیانی روشن از موطن معاد جسمانی در متن دینی می باشد .