بازی هنری با کلمات به عنوان شاخصۀ سبکی مغفول بیدل دهلوی

شعر بیدل دهلوی یکی از دیریابترین اشعار تمام ادوار شعر فارسی است. عوامل متعددی در پیچیدگی شعر بیدل دخیلند که اغلب آنها نیز به نوبه خود مقوله های سبکساز وی را تشکیل میدهند؛ یکی از این عوامل تعقیدساز شعر بیدل، »بازی با کلمات« است. بازی با کلمات، که یکی از نقاط ثقل جمالشناسی شعر بیدل است؛ به این صورت در شعر وی جلوهگری میکند که بیدل برای دستیابی به معنی بیگانه و طرز نو و خلق تناسبهای غیرقابل پیشبینی، از زاویهای غیرعرفی به کلمات نگاه میکند. این بازیهای هنری در اشعار بیدل دهلوی در سطح کلمه، با انواع فعلها و اسمها صورت میگیرد. نگارندگان کوشیدهاند در این جستار به شیوه تحلیل محتوا به بررسی »بازی با کلمات« به عنوان یکی از شاخصه- های سبکی اشعار بیدل بپردازد. حاصل پژوهش نشان میدهد که این شگرد در سطح انواع فعل و اسم اعمال میشود، و از میان افعال در »کشیدن، خوردن، رفتن« و از بین اسمها در »تردستی، آب، خواب، شور« بسامد بسیار باالیی دارد و بیدل برای نیل به این هدف، اغلب از آرایه هایی نظیر ایهام، ایهام تناسب، تبادر، استخدام، استثنای منقطع، جناس تام، حسن تعلیل و... استفاده میکند و گاهی نیز به شگردها متوسل میشود که جزء صنایع ادبی محسوب نمیشوند، از مهمترین آنها میتوان به توجه به معنی ظاهری هسته یا کلمه مرکزی در عبارتها و ترکیبهای کنایی و توجه به معنی غیر متعارف کلمه نام برد.