اختلال بلع در مالتیپل اسکلروزیس: نسخه تعدیل شده ابزار غربالگری

 اختلال بلع یک مشکل متداول در بیماران دارای مالتیپل اسکلروزیس است. این اختلال متعاقبا می تواند باعث بروز مشکلات جدی از جمله افزایش خطر دهیدراسیون، کاهش وزن و پنومونیا مرتبط با آسپیراسیون شود که معمولا منجر به مرگ در مراحل نهایی بیماری می شود. وجود یک ابزار غربالگری موثر، به تشخیص زودهنگام اختلال بلع کمک می کند و از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری می شود. پرسش نامه اختلال بلع در مالتیپل اسکلروزیس، تنها پرسش نامه ای است که به طور خاص برای این بیماران طراحی شده است. هدف از مطالعه حاضر، ترجمه و انطباق فرهنگی و بررسی روایی و پایایی این پرسش نامه در زبان فارسی و همچنین، بررسی فراوانی و شدت اختلال بلع بیماران مراجعه کننده به انجمن مالتیپل اسکلروزیس تهران و ارتباط آن با نوع بیماری، مدت زمان بیماری و میزان ناتوانی است. 

این پژوهش از نوع روش شناسی و توصیفی تحلیلی است که به روش مقطعی انجام شد. جامعه آماری پژوهش، بیماران دارای مالتیپل اسکلروزیس مراجعه کننده به انجمن مالتیپل اسکلروزیس تهران در سال 1397 بود و از میان آن ها نمونه آماری، شامل 108 نفر به روش دردسترس انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسش نامه ده آیتمی اختلال بلع در مالتیپل اسکلروزیس (در بخش اول مطالعه، ترجمه و ویژگی های روان سنجی آن بررسی شد)، شاخص معلولیت اختلال بلع و پرسش نامه اطلاعات جمعیت شناختی بودند. در بخش آزمون سازی، پس از ترجمه و انطباق فرهنگی پرسش نامه، از تحلیل عاملی تاییدی برای بررسی روایی سازه و نیکویی برازش مدل ارایه شده، استفاده شد. برای بررسی روایی هم گرا، ارتباط بین نمرات نسخه فارسی پرسش نامه با نمرات شاخص معلولیت اختلال بلع آزمون شد. همگنی آیتم های پرسش نامه برای اندازه گیری سازه هدف و ثبات درونی آن بررسی شد. همچنین از روش آزمون بازآزمون برای 19 بیمار تحت مطالعه برای ارزیابی پایایی استفاده شد. درنهایت، فراوانی و شدت اختلال بلع در بیماران مالتیپل اسکلروزیس و ارتباط آن با نوع بیماری، مدت زمان بیماری و میزان ناتوانی بررسی شد. برای تحلیل داده ها، از آزمون های ضریب پایایی کودر ریچاردسون، ضریب همبستگی درون خوشه ای، ماتریکس همبستگی بین آیتم، ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون من ویتنی استفاده شد. 

یافته ها:

 بر اساس یافته های همبستگی بین آیتم، همبستگی مثبت بین همه آیتم ها به جز آیتم ده به دست آمد. آیتم ده به دلیل همبستگی پایین با سایر آیتم ها از پرسش نامه حذف شد. یافته های تحلیل عاملی تاییدی، ساختار دو عاملی پرسش نامه شامل «اختلال بلع برای مواد غذایی جامد» و «اختلال بلع در مایعات» را تایید کرد و نشان داد آیتم ده حداقل تاثیر را در اندازه گیری «اختلال بلع جامدات» دارد و با حذف این آیتم ثبات درونی پرسش نامه افزایش یافت. همچنین مدل نه آیتمی تعدیل شده پرسش نامه، بهترین نیکویی برازش را با داده های مشاهده شده نشان داد. یافته های روایی هم گرا، وجود همبستگی مثبت و قابل ملاحظه بین نمرات پرسش نامه اختلال بلع و شاخص معلولیت اختلال بلع را نشان داد (0/693=P<0/001 , rs). ضریب پایایی کودر ریچاردسون، 80/856 به دست آمد که نشان دهنده ثبات درونی نسخه فارسی پرسش نامه است و پایایی آزمون بازآزمون نیز 965/0 به دست آمد. نتایج مطالعه همچنین نشان داد 65/7 درصد از بیماران دارای اختلال بلع هستند که از نظر شدت، 9/25 درصد اختلال بلع خفیف و 39/8 درصد اختلال بلع هشداردهنده داشتند. اختلال بلع به طور معناداری با مدت زمان بیماری (0/198=P=0/040 rs) و میزان ناتوانی (0/235=P=0/014 rs) ارتباط داشت و میانگین نمرات پرسش نامه برای بیماران با نوع پیش رونده ثانویه بیماری نسبت به سایر زیرگروه ها به طور معناداری بالاتر بود. 

نتیجه گیری: 

نسخه فارسی تعدیل شده نه آیتمی پرسش نامه اختلال بلع در مالتیپل اسکلروزیس یک ابزار ساده، باثبات، روا و پایا برای تشخیص اولیه اختلال بلع و ارجاع زودهنگام برای ارزیابی های ابزاری خاص است. با توجه به فراوانی بالای اختلال بلع در بیماران دارای مالتیپل اسکلروزیس، حایز اهمیت است که درمانگران ضمن نظارت دقیق بر بیماران حتی در مراحل اولیه بیماری به منظور تشخیص زودهنگام و طراحی برنامه توان بخشی، از بروز مشکلات جدی حاصل از این اختلال پیشگیری کنند.