مقایسه عملکرد و اجزای عملکرد لاین های مختلف کینوا (Chenopodium quinoa) در کشت دیم پاییزه شهرستان گرگان

کینوا (Chenopodium quinoa) گیاهی است از خانواده آمارانتاسه Amaranthaceae و سه کربنه و بومی آمریکای جنوبی می باشد. این دانه به دلیل ارزش غذایی بالا و تحمل به تنش شوری و خشکی مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه در پرو با 500 -300 میلی متر بارندگی و حداقل دمای C° 4- بصورت دیم کشت می شود (28). کینوا می تواند دمای °C 4- در مرحله 12-8 برگی تحمل نموده و بعد از خسارت سرما قدرت بازیافت دارد (14). این آزمایش با هدف تنوع بخشی به محصولات مناطق دیم استان گلستان با تیپ زمستان خنک (10)، بررسی مقدماتی عملکرد دانه و اجزای عملکرد لاین های کینوا انجام شد.

به منظور مقایسه میانگین ارقام مختلف کینوا در کشت پاییزه دیم 11 لاین کینوا (NSRCQ 1- NSRCQ 2- NSRCQ 5- NSRCQ 6- NSRCQ 7- NSRCQ 8- NSRCQ 9- NSRCQ 10- NSRCQ 12- NSRCQ 13- NSRCQ 14) (با منشا پرو و بولیوی و حاصل از گزینش در مرکز ملی تحقیقات شوری) با دوره رسیدگی متفاوت در آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در تاریخ 29 آبان ماه در سال زراعی 96-1395 در ایستگاه تحقیقات عراقی محله گرگان کشت گردید. مدیریت علف های هرز بصورت وجین دستی دوبار در طول فصل انجام گردید و با شته مبارزه شیمیایی شد. در زمان برداشت کل کرت بعد از حذف حاشیه ها برداشت شد و عملکرد دانه، وزن هزار دانه و درصد جوانه زنی بذور تولیدی اندازه گیری گردید. تعداد پانیکول جانبی، ارتفاع بوته، وزن پانیکول، زیست توده 10 بوته انتخابی اندازه گیری شد. جهت بررسی خطر سرمازدگی و میزان بارندگی از آمار 65 ساله (2017-1952) ایستگاه گرگان استفاده شد. داده ها با نرم افزار SAS v. 9.1 و تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه های اصلی با نرم افزار Statgraphic انجام شد.

نتایج نشان داد که عملکرد در کشت پاییزه استان گلستان بین 146 تا 416 گرم در متر مربع بود و وزن هزار دانه ژنوتیپ ها بین 1/2 تا 7/4 گرم بود. بررسی رابطه همبستگی بین صفات نشان داد که هر چه روز تا گلدهی کوتاهتر باشد وزن هزار دانه بیشتر و ارتفاع بوته کوتاه تر است. لاین NSRCQ1 زودرس ترین با کمترین ارتفاع بوته و عملکرد دانه بود. تجزیه به مولفه های اصلی هم نشان داد که دو مولفه بیشترین سهم را در تعیین عملکرد دانه داشتند. درصد جوانه زنی، تعداد پانیکول فرعی، وزن هزار دانه در جهت مثبت و روز تا رسیدگی در جهت منفی و در مولفه دوم زیست توده بیشترین تاثیر را داشت. نتایج تجزیه کلاستر نیز نشان داد که لاین های NSRCQ11، NSRCQ10،NSRCQ9، NSRCQ7و NSRCQ6 از عملکرد دانه، وزن هزار دانه، قوه نامیه و زیست توده بالاتری برخوردار بودند. در بین لاین های برتر، لاین NSRCQ6 با میزان عملکرد دانه 5/3 تن در هکتار، وزن هزار دانه 9/3 گرم، قوه نامیه بذر 100 درصد و عدم مشاهده خسارت سرما امید بخش بود. بر اساس آمار هواشناسی 65 سال گذشته ایستگاه گرگان ریسک سرمازدگی کینوا 6/24 درصد می باشد.

کینوا در کشت پاییزه گرگان با تنش یخ زدگی مواجه شد ولی با رفع تنش قدرت بازیافت داشت. انتخاب ژنوتیپ مناسب در گرگان می تواند بر اساس تحمل به تنش یخ زدگی در دمای کمتر از C° 4- ، روز تا گلدهی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه باشد. امکان کشت کینوا در کشت پاییزه دیم این شهرستان با عملکرد 4-5/3 تن در هکتار و با اندازه بذر درشت وجود دارد.