بررسی فیتوشیمیایی عصاره متانولی سرشاخه گلدار و میوه زالزالک (.Crataegus spp) در جنگل های سراب گیان

جنس Crataegus در ایران، پراکندگی وسیعی دارد. این جنس متعلق به تیرهRosaceae ، گیاهی باغی و دارای خواص دارویی است. زالزالک از تنوع وسیع گونه ای و دارویی برخوردار بوده و در طب سنتی و در درمان بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها، دیابت، کاهش اضطراب و اختلالات خواب، کاربرد گسترده ای دارد. میوه ها، برگ ها و گل های زالزالک، دارای ترکیبات ثانویه شیمیایی زیادی مانند فنل ها، فلاونوییدها، الیگومریک پروسیانیدین ها، تری ترپن اسیدها، اسیدهای ارگانیک، استرول ها و مقدار کمی از آمین های فعال کننده تحرکات قلبی هستند. وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی در زالزالک، دلیل اثرات درمانی سودمند آن است. آنتی اکسیدان-های موجود در میوه ها و غذاها، اثرات منفی رادیکال های آزاد در بدن انسان را خنثی می کنند. با توجه به این موضوع که تاکنون مطالعه ای در مورد گونه های موجود زالزالک در منطقه گیان انجام نشده است، هدف از این تحقیق، شناسایی تنوع گونه ای و ترکیبات فیتوشیمیایی این گیاه بوده است و می تواند دریچه جدیدی را برای مطالعات بیشتر در مورد این گیاه بگشاید.

این مطالعه در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1397 در جنگل های طبیعی سراب گیان در شهرستان نهاوند واقع در استان همدان که یکی از رویشگاه های گیاه زالزالک است، انجام شد. نمونه ها از سه نقطه از جنگل گیان در ارتفاعات مختلف جمع آوری گردیدند. در این مطالعه، صفاتی مانند محتوای فنل و فلاونویید کل و میزان فعالیت آنتی اکسیدانی در عصاره متانولی سرشاخه گلدار و میوه زالزالک اندازه گیری شد.

بررسی ها نشان داد که گونه زالزالک موجود در سراب گیان، Crataegus pseudo heterophylla A. Pojark است. براساس نتایج تحقیق حاضر، بیشترین میزان فنل (97/12 ± 95/225 میلی گرم اسید گالیک بر گرم عصاره) و فلاونویید (55/7 ± 52/464 میلی گرم روتین بر گرم عصاره) در عصاره متانولی سرشاخه گلدار در منطقه سه که دارای بالاترین ارتفاع از سطح دریا بود، مشاهده شد. همچنین بیشترین محتوای فنل کل (98/4 ± 91/76 میلی گرم اسید گالیک بر گرم عصاره)، بیشترین میزان فلاونویید کل (36/5 ± 05/161 میلی گرم روتین بر گرم عصاره) و بالاترین فعالیت آنتی اکسیدانی میوه (12/0 ± 01/110 پی پی ام) در منطقه سه مشاهده شد.

علت بالاتر بودن محتوای فنل و فلاونویید کل و فعالیت آنتی اکسیدانی در منطقه سه را می توان بالاتر بودن میزان عناصر غذایی در خاک این نقطه و بالاتر بودن ارتفاع این منطقه از سطح دریا در مقایسه با دو نقطه دیگر دانست. تولید متابولیت های ثانویه در گیاهان، تحت تنش های محیطی افزایش می یابد، به همین دلیل گیاهان روییده در ارتفاعات نسبت به گیاهان مناطق پست، به دلیل شرایط خشکی، نور آفتاب و اشعه فرابنفش، تحت تنش های شدید قرار گرفته و مواد موثره در آنها افزایش می یابد.