پیشنهاد الگویی جهت درک ساختار بصری آثار هنری پیش از تاریخ فلات ایران، مورد مطالعاتی: آثار شهرهای باستانی چغامیش و تل باکون

پژوهش در مبانی هنرهای تصویری، از خلاهای مطالعاتی تاریخ هنر ایران به شمار می رود. در این راستا، پژوهش تاریخی- تحلیلی حاضر، با رویکردی فرم گرایانه و به منظور شناخت ویژگی های بصری تصاویر پیش از تاریخ شکل گرفت. سفالینه های منقوش به دلایلی چون فراوانی و توالی تاریخی، از میان اسناد مصور آغازین، انتخاب شدند. شهرهای باستانی چغامیش و تل باکون به عنوان نمونه های پژوهش جزو اولین شهرها و محل های اسکان دوران نوسنگی در ایران می باشند. گستردگی شاخه‏های محض و کاربردی هنر تصویری درجامعه‏ کنونی و اهمیت این هنر در ایران از دیرباز تاکنون، ضرورت بازشناسی ریشه‏های تصویری هنر ایران را معلوم می دارد. پژوهش حاضر، با طرح این مساله شکل گرفت که اصول و مبانی بصری تصویرنگاری در دوره‏ پیش از تاریخ ایران چگونه بوده است. پیشینه مطالعاتی بسیار اندک در این زمینه، پهنه های فرهنگی متعدد و کثرت یافته ها در محدوده فلات ایران، ضرورت طراحی روشی ثابت برای دستیابی به مشخصه های تصاویر را لازم گردانید که تصاویر سفالینه های منقوش در مناطق مختلف، در قالب آن قابل تحلیل بصری باشند. روش تحقیق، تحلیلی- تطبیقی است و به بررسی موردی پهنه جنوب غربی با محوریت مناطقی چون چغامیش و پهنه فارس با محوریت مناطقی چون تل باکون، با استناد به نقوش سفالینه‏های آن دوره، می پردازد. تحلیل هنر تصویری از منظر طراحی و با رویکردی فرم‏گرایانه با مطالعه منابع کتابخانه ای و مشاهده اشیای موزه ای صورت گرفته است و هدف پژوهش، دستیابی به شاخصه های تصویری خاص هر دوره است. اولین و مهم ترین گام در طراحی الگو، تعیین معیارهای ثابت بررسی تصاویر هستند که با عنوان متغیرهای بصری در سه گروه اصلی؛ ساختار کلی، عناصر و کیفیات بصری و نقش مایه ها مشخص شده اند. در مراحل بعد، به تحلیل بصری تصاویر و تطبیق نتایج تحلیل ها پرداخته می شود. بدین ترتیب شباهت ها و تفاوت ها، شاخصه های تصویری مناطق و یا دوره های زمانی را مشخص می کنند. نتایج، نشان می دهد که تراکم نقوش، ساختار ترکیب بندی، حاشیه پردازی، نقش مایه ها، عناصر و کیفیات بصری، معیارهای تمایز تصاویر هستند.