جریان شناسی روان شناسی اسلامی در عصر حاضر: بررسی فراترکیب

در شکل گیری روان شناسی اسلامی ایده های متنوعی دیده می شود که بخشی از آن در گرو شناخت رویکردهای روش شناسانه روابط روان شناسی و اسلام است. هدف پژوهش حاضر شناسایی جریان ها یا رویکردهای کلان حوزه ارتباط شناسی روان شناسی و اسلام در یک روند تاریخی بود. با استفاده از روش فراترکیب، 98 مطالعه کیفی (1900 تا 2019م) از منابع معتبر شناسایی شد و با تجزیه و تحلیل آن ها در یک چارچوب جدید ترکیب شد. یافته ها نشان داد که اولا آغاز بحث از ارتباط روان شناسی و اسلام با درنظر گرفتن یک پیوستار فلسفی - تجربی به دهه 1910 بازمی گردد؛ ثانیا مطالعات حوزه ارتباطی روان شناسی و اسلام به واسطه شاخص «نقطه عزیمت علم/ دین» در رویکرد دوگانه (درون - بومی و برون - بومی)، و با شاخص «مبنا قرار دادن علم» در قالب رویکرد سه گانه پالایش علم، مقایسه علم، و تاسیس علم طبقه بندی می شود؛ ثالثا رویکرد سه گانه اخیر در چهار بازه تاریخی بازشناسی می شود که عبارت اند از: الف) دوره تمهیدی (معرفی اندیشه های اندیشمندان مسلمان) از 1910م، ب) رویکرد پالایش و موج اول رویکرد تاسیس از 1950، ج) رویکرد مقایسه از1980، د) موج دوم تاسیس از 2005. هر یک از رویکردهای سه گانه اخیر، مبتلا به محدودیت های روش شناسانه بوده که یک راه برون رفت آن، پیشنهاد «رویکرد تاسیس اشتراکی» است که با مبنا قرار دادن الگوی میان رشته ای چندسطحی و با بهره گیری از سه مرحله مقایسه، پالایش، و تاسیس، با حفظ ارتباط روان شناسی و اسلام، زمینه تاسیس علم جدید را فراهم می کند.