مناسبات دین و علم تجربی

به ادعای برخی ملاک پویایی هر علمی ساختارمند بودن آن است. یعنی هر دانشی اگر بتواند به پرسش ها پاسخ دهد، معتبر و به محض عجز از پاسخ‌گویی، دچار تغییر و به سوی کامل شدن از طریق کشف جدید می رود؛ زیرا گزاره‌های علمی همواره در معرض آزمایش‌اند.آنان مدعی اند که گزاره‌های دینی چون یک بار صادر شده و بدون تغییرند از روش علمی پیروی نکرده و پویا نیستند. لکن باید گفت که چنین مبنایی از نظر بسیاری از اندیشمندان، حتی اندیشمندان غربی، نارسا شمرده شده است. زیرا اولا مبنای ادعا‌شده برای اینکه ثابت بماند، نباید آزمون پذیر باشد. ثانیا بر فرض صحت ملاک علمی بودن یک گزاره، این ملاک نمی تواند تنها ملاک اعتبار باشد و ملاک‌های دیگری هم برای کشف علمی بودن یک گزاره وجود دارد. به علاوه، بسیاری از گزاره ها به دلیل بداهت، نیازی به این ملاک ندارند. ثالثا دین علاوه بر روش تجربی، روش های دیگری از جمله اصول عقلی ثابت و بدیهیات را نیز به خدمت می گیرد.