وابستگی ساختار بودجه ریزی به ارز و تبعات آن

بودجه دولت نشان‌دهنده مجموعه عملیاتی است که نحوه حضور دولت را در اقتصاد به تصویر می‌کشد. ساختار بودجه‌ریزی مشتمل بر دو بخش است که در یک طرف، درآمدهای دولت و در طرف دیگر، هزینه‌های آن قید می‌شود. درآمدهای دولت به‌طور عمده از طریق فروش نفت و بعد از آن دریافت مالیات و عوارض و سایر درآمدها تامین می‌شود. درآمد حاصل از نفت بدین ترتیب است که دلار حاصل از فروش نفت به‌وسیله نرخ دلار به ریال تبدیل و در طرف درآمدهای بودجه لحاظ می‌شود. در این فرآیند، علاوه بر حجم دلار حاصل از فروش نفت، نرخ ارز نیز نقشی تعیین‌کننده دارد.
این ماجرا از دو مجرا بر ثبات اقتصاد اثرگذار است. از یک سو، حجم دلاری که برای تبدیل به ریال به بانک مرکزی برده می‌شود، حتی در صورت ثبات نرخ ارز می‌تواند به نشر پول و تزریق پول پرقدرت به اقتصاد منجر شود و از سوی دیگر، پایه پولی از ناحیه خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی با تغییرات نرخ ارز تحت تاثیر قرار می‌گیرد، یعنی عملیات بودجه‌ای دولت از طریق تبدیل به ریال دلارهای نفتی می‌تواند پایه پولی را تغییر ‌دهد که آثار تورمی و بی‌ثبات‌کننده آن بر اقتصاد پوشیده نیست.
در گزارش پیش رو نحوه بودجه‌ریزی در ایران، جایگاه ارز در بودجه و اثر این ساختار بر پایه پولی را بررسی می‌کنیم، با این امید که بتوان به نکاتی آموزنده برای بهبود و اصلاح این ساختار دست یافت. به همین منظور، ابتدا به‌طور مختصر، ساختار بودجه‌ریزی در ایران و نحوه ورود درآمدهای نفتی به بودجه بررسی می‌شود. پس از آن، اثر وابستگی بودجه به ارزهای نفتی بر عملکرد اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت، با بررسی تعامل بین بودجه، پایه پولی و نرخ ارز تلاش می‌شود راهکار مناسبی برای اصلاح ساختار و حرکت به سمت ثبات اقتصاد ارایه شود.