ارزیابی و بررسی تطبیقی اثرات اقتصادی صنعت گردشگری در استان های منتخب شمالغرب و مرکزی ایران، مبتنی بر روش های تصمیم گیری چند معیاره

افزایش سریع تقاضای گردشگری از دهه 1960 که خود محصول پیشرفت حمل و نقل خاصه ناوگان هوایی و نیز بهبود شرایط اقتصادی ناشی از اتمام جنگ جهانی دوم بوده، موجب شد تا بسیاری از کشورهای بسیاری وارد بازارهای جهانی آن شوند؛ بی آنکه از تبعات منفی اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی آن مطلع بوده و هزینه های آن را بررسی کرده باشند. چندانکه در دو دهه گذشته، تجارب اغلب این کشورها به ویژه جوامع در حال توسعه، اهمیت این بررسی ها را مشخص کرده اند. اتکاء بیش از حد به درآمدهای گردشگری و کم رنگ شدن سایر فعالیت های اقتصادی و افزایش نابرابری‌های اقتصادی نواحی درون کشوری- که برخلاف رسالت اقتصادی این صنعت است- از مهم ترین تبعات منفی گردشگری محسوب می‌شود. مناطق جنوب شرق آسیا و خاورمیانه و آمریکای مرکزی (لاتین)، از مصادیق مقوله مذکور بشمار می‌رود. از این رو بررسی و تحلیل منشاء و تبعات این روند، مهم ترین گام در کاهش آن محسوب می‌شود. پژوهش حاضر، سنجش میزان نابرابری توسعه زیرساخت ‌های گردشگری در استان‌ های منتخب مرکزی و شمالغرب- شامل استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل و استان‌های اصفهان، کرمان و یزد را هدف قرار داده و نقش گردشگری در این نابرابری‌ ها را در قالب استانی بررسی می‌ کند. دلیل انتخاب این استان‌ها، رویکرد ناحیه ای است چرا که این استان ها از نظر اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و جغرافیای طبیعی، مشابهت‌های بسیاری داشته و در قالب یک ناحیه همگون قابل طرح و بررسی اند. در این تحقیق جامعه و نمونه آماری تحقیق به صورت نمونه گیری تصادفی خوشه ای به تعداد 384 نفر به همراه مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ ای و نیز مشاهدات میدانی و استفاده از پرسشنامه بوده است. در تحلیل داده‌ ها از طریق آزمون‌های آماری در نرم افزار SPSS بوده و به منظور اولویت بندی و ارزیابی معیارها و لایه‌ های اطلاعاتی در رابطه با تعیین وزن آن ها از روش ‌های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) مبتنی بر روش تاپسیس (TOPSIS) استفاده گردید. کارکرد و اثرات اقتصادی گردشگری در مولفه‌ نابرابری‌های ناحیه‌ای در استان‌های مورد مطالعه بر اساس نتایج نشان داد که استان اصفهان با ضریب (0/829) در رتبه یک قرار گرفته، آذربایجان شرقی با مقدار (0/748) در رتبه دو، یزد با ضریب (0/779) در رتبه سه، استان کرمان در رتبه چهار با ضریب (0/778)، استان آذربایجان غربی با مقدار (0/756) در رتبه پنج و استان اردبیل با ضریب (0/749) در رتبه ششم قرار گرفته است. در نتیجه بیشترین تاثیرات اقتصادی گردشگری بر توسعه ناحیه‌ای متوجه استان اصفهان و کمترین میزان آن متوجه استان اردبیل بوده است. با در نظر گرفتن نتایج نهایی مدل، می‌توان گفت که بهره مندی استان‌های نواحی مرکزی از کارکرد و اثرات اقتصادی گردشگری نسبت به نواحی شمالغرب ایران بیشتر و موثرتر بوده است. ارایه پیشنهادات مبتنی بر نتایج و یافته های تحقیق، آخرین بخش از پژوهش حاضر را شامل می شود.