بررسی سبک شناسی اشعار «فطرت مشهدی»

در میان انواع نقد و دانشهای زبانی و ادبی، سبک‌شناسی یکی از راه های نقد روش‌مند است که با آگاهی از امکانات این دانش و به دور از تفسیرهای ذوقی و تضادهای شخصی، میتوان متون ادبی از جمله دیوان شاعرانی که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند را مورد بررسی و پژوهش قرار داد و از این طریق به بازتولید نظریه‌ها و ایده‌های جدید سبک‌شناسی پرداخت. این پژوهش میکوشد تا با بازنگری در اشعار یکی از شاعران گمنام سبک هندی به نام فطرت مشهدی، به طور عملی و علمی، ویژگیهای سبکی اشعار وی را در سطوح زبانی، ادبی و فکری نشان دهد.

این مقاله براساس مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته‌ها: میرزا معزالدین محمد موسوی خان فطرت فرزند میرزا فخرا و نواده دختری یکی از علمای بزرگ مشهد به نام «محمد زمان مشهدی» است که در سال 1050ه.ق در مشهد به دنیا آمد. در جوانی به اصفهان رفت و پس از تحصیلات دینی و ادبی به هند مهاجرت کرد. در آنجا مورد توجه اورنگ زیب، پادشاه هند قرار گرفت و داماد او شد. او در هند به مناصب بلند دیوانی رسید و در سال 1101 ه.ق درهمانجا از دنیا رفت. اشعار وی از منظر سبک‌شناسی در سبک هندی سروده‌است. در اشعار وی ویژگیهای سبک هندی به وضوح دیده میشود، مسایلی از قبیل: فراوانی تشخیص، کاربرد اسلوب معادله، استفاده از تلمیحات مختلف برای خلق مضامین و تصاویر تازه و...

پر بسامدترین موضوع در سطح فکری اشعار فطرت مشهدی به ترتیب شامل موارد زیر است: عشق، پند و حکمت، شکواییه، عرفان و...در سطح زبانی، استفاده از اوزانی و بحوری مانند رمل و هزج موجب روانی شعر فطرت شده‌است. بسامد واژگان عامیانه به نسبت واژگان عربی و ترکی بسیار بالاتر است. همچنین استفاده از واژگان مربوط به سبک‌شناسی به اشعارش جلوه خاصی بخشیده است. از منظر ادبی نیز استفاده از تشبیه، تشخیص، ایهام و تلمیح بسامد بیشتری نسبت به دیگر صورخیال و آرایه‌های ادبی دارند. فطرت در تشبیهاتش بیشتر از انواع تشبیهات عقلی به حسی، مفرد به مفرد، بلیغ، ملفوف نسبت به دیگر انواع، استفاده کرده‌است. بسامد استعارات مکنیه نیز در مقایسه با استعارات مصرحه بیشتر است.