بازتاب باورهای عامیانه در دیوان متنبی

باورها یکی از مهم ترین عناصر تصویرسازی و مضمون آفرینی های شاعرانه است. ادبیات عامه چون آیینه ای است که از رهگذر ضرب المثل ها، قصه ها، اساطیر، ترانه ها و آداب و رسوم آن می توان ویژگی های روحی یک ملت و پیشینه آن ها را شناخت. گاه شاعران، این باورها را چنان زیبا و ظریف به تصویر می کشند تا بتوانند به یاری آن ها در هویت بخشی به شعرشان بهره جویند. در این میان شاعران عصر عباسی همچون متنبی، شریف رضی و مهیار دیلمی توانسته اند در پرتو دانش های رایج زمانه و آمیختگی آن ها با باورهای عامیانه شعر خویش را بارور و زیبا نمایند. احاطه شاعران عصر سوم عباسی به فرهنگ خود و کثرت اشارات آنان به امثال و لغات و اصطلاح عامیانه و بهره گیری از فرهنگ اساطیری کهن، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم و... زمینه را برای ورود فرهنگ عامه در آثارشان مساعد ساخته است. وجود نمونه های بی شمار باورها در شعر شاعران عصر عباسی، نشانگر دید واقع گرایانه آنان به زندگی و بیانگر ارتباط تنگاتنگ شاعران با مخاطبینشان در حوزه مسایل اجتماعی است. این مقاله با تکیه بر شیوه وصفی-تحلیلی در صدد آن است که باورهای عامیانه ای چون اعتقاد به چشم زخم، اشک خونین، اعتقاد مفرط به بخت و سرنوشت و پرداخت فدیه و خون بها را دراشعار متنبی بررسی نماید. با درک صحیح باورها، فهم اشعار متنبی بسیار راحت می شود و به گوشه ای از باورها و اعتقادات مردمی عصر وی نزدیک می شویم. نتایج این پژوهش نشان می دهد که متنبی با به کارگیری بسیاری از این باورهای عامیانه، در غنابخشی به شعر خود موفق بوده است. همچنین، نشان می دهد که بهره گیری وی ازاین باورها نه تنها از شکوه شخصیت وی نکاسته بلکه زیبایی بلاغی اشعار او را دوچندان نموده است. افزون بر این، بازتاب این باورها در گستره شعر او بعد جمع گرایی و توده اندیشی او را نیز نمایان می سازد.