واکنش تعجب (انگشت به دندان/دهان گرفتن) در شعر و نگارگری ایرانی

انسان ها در مواجهه با برخی از پدیده های اطراف خود هیجان هایی را از خود بروز می دهند. یکی از این هیجان ها، تعجب است که در برابر رویدادهای شگفت انگیز صورت می گیرد. انسان متعجب، واکنش هایی را از خود نشان می دهد که ریشه هایی فیزیولوژیکی و فرهنگی دارند. به نظر می رسد که یکی از راه های نشان دادن علایم فرد متعجب، در فرهنگ ایران، واکنش "گرفتن انگشت به دهان یا دندان" بوده که تابع مسایل فرهنگی است. در این مقاله سعی بر آن است به روش توصیفی-تاریخی، پیشینه این عکس العمل، تغییرات احتمالی در بستر زمان و چرایی استفاده از آن در نگارگری ایران، را دریابد. بدین منظور، بصورت کتابخانه‏ای و اسنادی، با بررسی شعر فارسی در گستره ای نزدیک به هزار سال، از زمان رودکی تاکنون، این اصطلاح در موقعیت های تعجب، به عنوان واکنشی برای شخص متعجب، مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین نمونه های تصویری آن، در نگارگری ایران در تاریخی نزدیک به هفتصد سال بررسی شده است. حاصل تحقیق این است که این واکنش، در تاریخ فرهنگی ایران، نزدیک به هزار سال بدون تغییر در شکل و معنی، در تمامی سده ها، حضوری چشمگیر داشته و راهی مناسب، برای نشان دادن فرد متعجب، توسط هنرمندی است که بنا به ضوابط و شیوه نگارگری، نبایست هیجانات چهره را بازنمایاند.