کلام نفسی و لفظی ازدیدگاه متکلمان(اشاعره ومعتزله)

کلام با دو نوعش نفسی و لفظی از منظر مکاتب و مذاهب‌ مختلف دارای تعاریف و تعابیر گوناگونی می‌باشد، و می‌توان ارایه‌ی این تعاریف را بیانگر اهمیت موضوع دانست، که بر هیچ اهل خبره‌ای پوشیده نمی‌باشد. وجود اختلاف در بیان تعاریف آنها امری بدیهی بوده؛ زیرا اختلاف طبایع در بین آدمی از حکمت‌های الهی می‌باشد. دانشمندان علوم عقلی، از جهتی به دلیل اعتقاد پیروان ادیان آسمانی به ذات کامل، و بی عیب خداوند؛ و از جهتی دیگر به خاطر راجع شدن مستقیم یا غیر مستقیم تمام احکام و شرایع نبوی، به صفت کلام خداوند؛ این صفت را به عنوان یکی از صفات کمال خداوندی، ازحیثیت وجود داشتن، و وجود نداشتن، و به دنبال آن، از جهت هویت و چگونگی، به چالش کشیده اند، و به نتایج متفاوت، و حتی متناقضی نایل شده اند؛ به نحوی که عده ای از آنان، وجود همه صفات خداوند و از جمله: صفت کلام را در ریشه نفی کرده، و معتقد به خداوندی مجرد از صفات ازلی می باشند، و عده ی کثیری دیگر ، قایل به وجود صفات  و از جمله: صفت کلام، برای خداوند بوده، و آنان را، از معانی قدیم و قایم به ذات خداوند می دانند. و برخی دیگر نیز هر چند مانند گروه دوم، قایل به وجود صفات و قیام آنها به ذات خداوند می باشند، اما قدم و ازلی بودن برخی از صفات، و از جمله: صفت کلام را، نفی کرده، و آنها را حادث می دانند. و علمای هر فرقه ای، با طرح مسایل علمی نظری در این باب، از دیدگاه و عقیده ی خود دفاع کرده، و دلایل خود را تبیین کرده اند. در این جستار، به بررسی کلام نفسی و لفظی، از دیدگاه متکلمین اسلامی، و بالاخص دو گروه اصلی(معتزله و اشاعره) پرداخته می‌شود، که در ادامه بحث، پس از تفکیک معانی لغوی، و اصطلاحی کلام، و ارایه ی مصادیق آن، دلایل، و مستندات عقلی، و نقلی هر گروه، به شیوه تفصیل بیان می‌گردد.