مطالعه شمایل شناختی نگاره «مستی لاهوتی و ناسوتی» اثر سلطان محمد نقاش

نگاره ی «مستی لاهوتی و ناسوتی»، مربوط به برگی از دیوان حافظ سام میرزا، اثر سلطان محمد نقاش، نگارگر مکتب تبریز صفوی، ازنظر آفرینش فضایی عرفانی، نمادین و نمایشی و نیز جاذبه های تجسمی، یکی از نمونه های غنی از شمایل های تصویری به شمار می رود. پژوهش حاضر از نوع نظری بوده و به روش توصیفی- تحلیلی تدوین‌شده و با گردآوری تصاویر و اطلاعات به روش کتابخانه ای، نگاره‌ی یادشده را مورد تحلیل شمایل شناسانه قرار داده است. هدف از این پژوهش آن است که با رویکردی تاریخی و معناشناختی از شعر حافظ و نیز سیاق هنری سلطان محمد، سعی در رمزگشایی از مفاهیم عرفانی و روایی مستتر در این نگاره، متاثر از متن اصلی داشته باشد. پرسش بنیادین پژوهش عبارت است از: «چه مفاهیم حکمی، عرفانی، تغزلی و اساطیری در پس روابط میان شمایل ها و فضای تجسمی حاکم بر نگاره حکم‌فرماست؟» پیشینه های پژوهشی در رابطه با زندگی حافظ و نیز معنا پردازی و سبک شناسی غزلیات او و همچنین تاریخ نگارگری مکتب ترکمانان و تبریز صفوی و شیوه‌ی نقاشی سلطان محمد نقاش، که در مقالات و کتاب‌های نویسندگان ایرانی و خارجی نگاشته شده، به‌عنوان منابع پژوهشی موردمطالعه قرارگرفته و نتیجه‌ی حاصل آنکه شیوه‌ی اغراق آمیز و طنزآلود سلطان محمد در ترسیم شمایل ها با جهان بینی رندانه‌ی حافظ منطبق بوده و همچنین تقسیم بندی نگاره به سه ساحت مشخص از پایین به بالا و در نظرگیری شمایل های متناسب با هر یک، با دیدگاه تفکیکی عرفانی مبنی بر ساحت های سه‌گانه‌ی ناسوت، ملکوت و لاهوت تناسب دارد.