تحولات فرهنگی و اقتصادی نیمه نخست هزاره پنجم پیش ازمیلاد در دشت قزوین بر پایه نتایج کاوش اضطراری محوطه خلهکوه تاکستان

محوطه باستانی خله کوه به سبب داشتن موقعیتی ویژه در بافت شهری تاکستان، مورد تخریب و تعارض قرار گرفته است. امروزه از وسعت 7 هکتاری محوطه، فقط 3.5 هکتار باقی مانده است. طی برنامه های عمرانی دهه 1390 ه‍.ش.، تصمیم بر آن بود که بخشی از محوطه تبدیل به پارکینگ وسایل نقلیه و بخشی دیگر تبدیل به فضای سبز شود. به همین سبب، کاوش اضطراری خله کوه در سال 1393 با اهداف شناسایی شاخصه های فرهنگی و زیستی دوره های موجود و حفاظت از محوطه با آغاز و تداوم فعالیت های پژوهشی باستان شناسی به انجام رسید. در نتیجه کاوش ها، آثاری از یک روستای تک دوره ای مربوط به دوره مس وسنگ انتقالی (فلات قدیم ب) از نیمه نخست هزاره پنجم پیش ازمیلاد در نهشته های تحتانی محوطه شناسایی شد. این مرحله از روستانشینی، با وجود تحولات اساسی در فرهنگ و اقتصاد مردمان فلات مرکزی، بسیار حایز اهمیت است. شواهد نویافته خله کوه، برای درک بهتر از چگونگی رخداد و مقیاس تحولات فرهنگی و اقتصادی مردمان فلات مرکزی، مورد ارزیابی قرار گرفت. پرسش ها عبارتنداز: شاخصه های فرهنگی-اجتماعی و نظام معیشتی در خله کوه و برهم کنش های فرهنگی منطقه ای و فرامنطقه ای در هزاره پنجم پیش ازمیلاد چگونه بوده است؟ فرض بر این است که شاخصه های فرهنگی خله کوه قابل قیاس با محوطه های هم زمان در فلات مرکزی ایران است و با این محوطه ها برهم کنش داشته و نظام معیشتی در دوره گذار از نوسنگی، ترکیبی از کشاورزی و دامپروری بوده است. روش پژوهش به این صورت است که پس از شرح اجمالی کاوش اضطراری خله کوه، سعی بر تفسیر یافته ها با تاکید بر گاهنگاری نسبی و مطلق، برهمکنش های فرهنگی، دامپروری و کشاورزی شده است. نتایج نشان می دهد که خله کوه، ویژگی های محلی و مناطق همجوار را دارد. سنت های سفالگری نشان از یکپارچگی فرهنگی در فلات مرکزی در دوره مس وسنگ انتقالی دارد. پیشرفت قابل توجهی در کشاورزی مبتنی بر آبیاری و دامپروری با گسترش بهره برداری از محصولات متنوع گوسفندسانان و گاو، طی دوره مس و سنگ انتقالی و عصر مس وسنگ در منطقه مشاهده می شود؛ هم چنین، شواهد گیاه باستان شناسی و دیرین گرده شناسی نشان می دهد که شرایط اقلیمی خشک در اواسط هزاره پنجم پیش ازمیلاد در منطقه حاکم می شود. این پدیده، زیستگاه های انسانی را تحت تاثیر قرار می دهد.