بازارزیابی ویژگی های روان سنجی نسخه فارسی پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر

تصادفات جاده ای، تهدیدی بزرگ برای سلامت عمومی در همه دنیا به حساب آمده و از آن به عنوان «اپیدمی پنهان» یاد می شود. این نگرانی در کشورهای در حال توسعه و با درآمد متوسط بیشتر و در نتیجه نیاز به توجه فزون تری دارد. آمارها و مطالعات نشان می دهند که عامل انسانی نقش تعیین کننده ای در بروز حوادث دارد. به دلیل مشکلاتی که در گردآوری اطلاعات آرشیوی و مشاهده ای برای بررسی رفتار راننده وجود دارد، استفاده از پرسشنامه های معتبر در این زمینه با اقبال فراوان روبه رو شده است. یکی از ابزارهای خودگزارشی جهان شمول که در پژوهش های متمرکز بر رفتار راننده مرتبا به کار گرفته می شود، پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر (MDBQ: Manchester Driving Behavior Questionnaire) است. تنها نسخه کامل فارسی MDBQ، توسط عریضی و حقایق (1388) منتشر شده است. اما به نظر می رسد از کفایت روانسنجی مناسبی برخوردار نباشد. هدف این مطالعه بازارزیابی ویژگی های روانسنجی MDBQ است.

نسخه اصلی MDBQ 50 گویه دارد که پاسخ دهی به هر یک از گویه ها در یک طیف لیکرت پنج تایی (هرگز=1 تا همیشه=5) صورت می گیرد. گویه ها از نظر نوع رفتار در چهار دسته تقسیم بندی می شوند: لغزش، تخلف عمد، اشتباه، و تخلف غیرعمد. برای بازارزیابی ویژگی های روان سنجی نسخه فارسی MDBQ، به ترتیب مراحل روایی زبانی، صوری، محتوا و سازه و نیز ثبات آن مطابق دستورالعمل های علمی بررسی شد. سپس، تک تک گویه ها با نسخه فارسی عریضی و حقایق (1388) مقایسه شد و همه نقایص آن استخراج و دسته بندی گردید. با این روند، نویسندگان کاملا متقاعد شدند که بازارزیابی نسخه فارسی MDBQ ضرورت دارد. سپس دیگر مراحل مربوط به ارزیابی ویژگی های روانسجی نسخه فارسی جدید MDBQ انجام شد. برای این منظور، روایی صوری کمی و کیفی به اجرا درآمد. پس از ایجاد تغییرات لازم، روایی محتوا انجام شد. معیار پذیرش CVR براساس شمار گروه خبرگان (10=n) مقدار 62/0 و کمینه پذیرش CVI برابر با 79/0 در نظر گرفته شد.. برای بررسی روایی سازه 500 نفر (راننده) در این مطالعه شرکت کردند، که پیش از ارایه پرسشنامه به مشارکت کنندگان از همه آنها رضایت نامه آگاهانه دریافت شد. آزمون های آماری با استفاده از SPSS 16 و در سطح معناداری 05/0 انجام شد.

دست کم سه نقد درباره روایی زبانی گویه های نسخه پیشین یافت شد. که عبارت اند از: 1) تفاوت قواعد یا علایم رانندگی ایران و انگلستان (مانند رانندگی در سمت چپ مسیر، یا نبود شکل خاصی از خط کشی در ایران)، 2) برگردان گویه به فارسی، دربردارنده ترجمه نادرست یا حذف برخی واژه ها، 3) ویرایش گویه ها (مواردی همچون نامناسب بودن زمان افعال، حروف اضافه، ضمایر و...). در روایی صوری، دو گویه طبق نظر مشارکت کنندگان اصلاح شد. مقادیر CVI برای همه گویه ها بالاتر از 79/0، و مقادیر CVR برای همه گویه های ابزار بالاتر از مقدار ارایه شده در جدول لاوشه بود. همچنین، تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که چهار عامل استخراج شده نخست توانستند 6/51 درصد از واریانس کل آیتم ها را تحت پوشش قرار دهند. همه 50 گویه پرسشنامه، بار عاملی بیش از 4/0 را به دست آوردند. بنابراین هیچک از گویه های پرسشنامه حذف نشد. درنتیجه پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر با همان چهار عامل و 50 گویه در پرسشنامه اصلی حفظ شد.

نسخه جدید فارسی MDBQ توانست نقایص و ضعف های نسخه پیش را اصلاح کند. انسجام میان گویه های نسخه جدید پرسشنامه مطلوب بوده و گویه ها در هر یک از چهار حیطه به خوبی مشخصه مورد نظر را اندازه گیری می کنند.