بررسی متغیرهای اثرگذار بر پیش بینی رفتار ایمنی کشاورزان، بر اساس مدل تلفیقی رفتار برنامه ریزی شده و تئوری اعتقاد بهداشتی

در طی سال‎های اخیر، رشد علف‏های هرز و افزایش مقاومت آفات سیب‏زمینی (Solanum tuberosum L) نسبت به سموم شیمیایی، در دشت اردبیل قابل توجه بوده است. از آنجا که قالب کشاورزان سیب ‏زمینی‏ کار در منطقه، خرده مقیاس بوده و شناخت صحیحی نسبت به خطرات ایمنی سموم شیمیایی کسب نکرده‏اند، توجه به رفتار ایمنی بیش از گذشته مورد اغماض قرار گرفته است. لذا هدف تحقیق، بررسی متغیرهای اثرگذار بر پیش ‏بینی رفتار ایمنی کشاورزان سیب‏ زمینی‏ کار دشت اردبیل، بر اساس مدل تلفیقی رفتار برنامه ‏ریزی شده و تئوری اعتقاد بهداشتی بود.

این تحقیق از نوع توصیفی-پیمایشی بوده که در سال 1398 انجام شد. به روش نمونه‏ گیری چندمرحله ‏ای با انتساب متناسب، 370 کشاورز با کمک جدول بارتلت و همکاران انتخاب شدند. ابزار تحقیق، پرسشنامه‏ ای ساختاریافته بود و متغیرهای اصلی مربوط به دو مدل پرکاربرد در برآورد رفتار ایمنی (رفتار برنامه ‏ریزی‏ شده و تئوری اعتقاد بهداشتی) در قالب یک مدل تلفیقی تعیین شد. بروز رفتار ایمنی نیز در چهار مرحله تهیه و انبارداری، آماده ‏سازی، استفاده و پس از استفاده از سموم شیمیایی در مدل گنجانده شد. نهایتا به کمک مدل معادلات ساختاری و نرم ‎افزارهای SPSS18 و AMOS20، ضمن تعیین برازش کلی مدل و مهم‏ترین مرحله بروز رفتار ایمنی، متغیر‏های تبیین‏ کننده رفتار ایمنی در میان کشاورزان بدست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده ‏ها نیز، از فرمول محاسبه سطوح رفتار ایمنی، مدل‏یابی معادلات ساختاری و تحلیل مسیر استفاده شد.

مطابق نتایج، غالب کشاورزان (0/33 درصد)، دارای رفتار ایمنی نسبتا ناایمن بودند. تحلیل مدل معادلات ساختاری نشان داد برازش مدل تلفیقی برای پیش‏بینی رفتار ایمنی کشاورزان مطلوب بدست آمد و در مجموع مدل پیشنهادی توانست تا 73 درصد قدرت تبیین‏کنندگی برای پیش‏بینی بروز رفتار ایمنی را ایفا نماید. این مدل توانست بیشترین تبیین برای رفتار ایمنی را در مرحله "استفاده از سموم شیمیایی" (با 68 درصد قدرت تبیین‏ کنندگی) نشان دهد. مهم‏ترین متغیرهای تبیین‏ کننده در بروز رفتار ایمنی نیز، به ترتیب مربوط به دانش (**35/0=β)، نگرش (**57/0=β) و اشاره به عمل (**35/0=β) بود؛ اما تاثیر سه متغیر سن، ارزش بهداشتی و موانع درک‏شده در مدل معنی‏ دار بدست نیامد. همچنین، بهترین مسیرهای تبیین‏ کننده در بروز رفتار ایمنی، به ترتیب مربوط به مسیر نیت منجر به رفتار ایمنی (850/0)، اشاره به عمل منجر به نیت و سپس بروز رفتار ایمنی (297/0)، نگرش منجر به نیت و سپس بروز رفتار ایمنی (178/0) و هنجارهای ذهنی منجر به نیت و سپس بروز رفتار ایمنی (178/0) بدست آمد.

مدل تلفیقی تحقیق می‏تواند در حد قابل قبولی تبیین‏ کننده بروز رفتار ایمنی در همه مراحل بکارگیری سموم شیمیایی (به ویژه مرحله استفاده از سموم شیمیایی) در میان کشاورزان باشد. اولویت دهی به برنامه ‏های آموزش کشاورزان جهت بهبود دانش در بکارگیری سموم شیمیایی و استفاده از رسانه‏های محلی و ارتباط جمعی برای بهبود نگرش و اشاره به عمل، می‏تواند نقش موثری بر ارتقای رفتار ایمنی کشاورزان داشته باشد. جلب مشارکت و همراهی معتمدان محلی، تعاونی‏های تولیدی و تشکل‏های کشاورزی جهت بهبود هنجارهای ذهنی کشاورزان در راستای ارتقای رفتار ایمنی بسیار اثرگذار خواهد بود.