تعیین مناطق ممنوع ژئومورفولوژیکی در شهر بجنورد به منظور مکان گزینی جهت های مناسب توسعه شهری از دیدگاه مخاطره شناسی

فعالیت های بدون برنامه انسان در محیط، مخاطرات و خسارات مختلفی از جنبه های انسانی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی در پی دارد که می توان آثار و عواقب فاجعه آمیز آنها را به کمک برنامه ریزی های بعدی و آمادگی برای اقدامات اضطراری کاهش داد. هدف پژوهش حاضر، تعیین مناطق ممنوع ژیومورفولوژیکی به منظور مکان گزینی جهت های مناسب توسعه شهری از دیدگاه مخاطره شناسی در گستره شهری و پیراشهری بجنورد است. با این هدف و در رویکرد سیستمی، متغیرهای محیطی شامل پارامترهای ژیومورفولوژی، زمین شناسی (لیتولوژی و گسل های فعال)، توپوگرافی (شیب، جهت شیب و ارتفاع)، هیدرولوژی (فاصله از رودخانه و مسیل ها) و پارامترهای انسانی (کاربری اراضی و فاصله از نقاط شهری و جمعیتی) در محدوده مطالعاتی در قالب نقشه های طبقه بندی تهیه شد و فازی سازی لایه ها انجام گرفت. با استفاده از مدل ANP وزن نهایی هر کدام از لایه های عاملی در نرم افزار Super decision به دست آمد. از حاصل ضرب وزن نهایی به دست آمده از مدل ANP با لایه های فازی شده و با استفاده از عملگر Fuzzy Gamma 0.5، نقشه تلفیقی به دست آمد و مناطق ممنوع ژیومورفولوژیکی از منظر توسعه شهری مشخص شد و پهنه های باقی مانده محدوده مطالعاتی به رده های مناسب و بسیار نامناسب طبقه بندی شدند. نتایج تحقیق نشان داد که 7/57 کیلومتر مربع معادل 24/21 درصد از محدوده تحقیق با توجه به استانداردها و شرایط موجود، منطقه ممنوع است که اغلب منطبق بر قسمت های شرقی، شمالی و شمال شرقی شهر بجنورد یعنی بستر و حریم بستر رود فیروزه و محل تلاقی مسیل های حلقه سنگ، ملکش، پسته، دوبرار، آق قلعه، قشلاق، لنگر، باغچق و علی آباد و نقاط مجاور سامانه های گسلی چهار خروار- باباامان، دوبرار- برج و گسل پار گی و پنهان منطبق بر بستر رودخانه فیروزه است. از کل مساحت محدوده تحقیق، 3/58 کیلومتر مربع معادل 84/15 درصد شامل پهنه مناطق بسیار مناسب است که بیشتر در قسمت های مرکزی (پادگان ارتش قدیم)، جنوبی (اراضی بالادست پادگان منطقه، ملکش و تخت ارکان)، جنوب غربی (پلیس راه قدیم) و جنوب شرقی (اراضی حمزانلو، کلاته یاوری و شهرک فرهنگیان) محدوده قرار دارد و بنابراین با توجه به مساحت کنونی شهر بجنورد، فضای بهینه توسعه برای سال های آتی مبتنی بر حرکت در مسیر کم خطر وجود دارد. نتیجه نهایی این است که پژوهش حاضر مبتنی بر نگرش سیستمی و اعمال مناطق ممنوع ژیومورفولوژیکی است و نتایج تحقیق برای مدیریت فضا از کارایی توسعه سکونتگاهی ویژه شهری و پیراشهری برخوردار است.