تزئینات آجرکاری و کتیبه نگاری در گنبد سرخ مراغه

گنبد سرخ از شاخص ترین بناهای دوره سلجوقی متعلق به 542ق است. تنوع فنون آجرکاری، گچ بری و کاشی کاری در اجرای فرم های تزیینی، گره چینی و کتیبه های کوفی چنان تجلی و نمودی در این بنا دارد که عملا وجوه دیگر معماری آن را تحت الشعاع قرار داده است. بنابراین، ضروری است با توجه به تنوع فنون و تزیینات آن در معماری، تحقیق و تفحص بیشتری در این زمینه صورت گیرد. پرسش اصلی پژوهش حاضر بر این محور قرار دارد که ویژگی های تزیینی حروف و گل اندازهای آجری و کاشی به کاررفته در کتیبه های گنبد سرخ، چه می باشد؟ هدف اصلی نیز بررسی و بازشناسی تزیینات و کتیبه های گنبد سرخ است. این پژوهش از نوع کیفی می باشد و با بهره مندی از تصاویر گنبد، ابتدا بنا و تزیینات آن توصیف و سپس تحلیل شده است. گردآوری اطلاعات حاصل مطالعات کتابخانه ای و تصویربرداری از گنبد انجام شده است.یافته ها نشان می دهد، بیشترین کاربرد فنی آجرکاری در این گنبد، نقش گل انداز است و تزیینات آجری متنوعی مانند انواع رگ چین گل انداز (گل چین) و جناغی، گره چینی، خفته وراسته کلوک بند و کتیبه های رگ چین بنایی به کاررفته است. در این بنا در کنار آجرهای قالبی، پیش بر، تراش و گچ بری، کاشی های فیروزه ای و آبی نیز در بدنه آن استفاده شده است. به عبارتی، تلفیق چند نوع مصالح در تزیینات گنبد سرخ مانند ترکیب «آجر و کاشی» و «آجر و گچ» در یک نقش از ابتکارات دیگر بوده که در این بنا استفاده شده است. نظام نوشتاری و تزیینی کتیبه های گنبد سرخ به سه شیوه بدون آرایش و تزیین اضافه، ترکیب شده با نقوش هندسی و همراه با نقوش هندسی و اسلیمی اجراشده است. گره سازی به دو روش در داخل قاب ها و مستقل از کتیبه ها و منشعب شده از ادامه حروف کتیبه ها است. این کتیبه ها از آجر تراش دار به همراه تزیینات گچ بری شده از شاخص های تزیینی دیگر این بنا است.