بررسی مثل واره ای منتسب به سعدی و وصاف

در برخی کتب نثر اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم و پس از آن، به کلام موزونی با کارکردی مثل گونه استشهاد شده که شباهت زیادی به مصرعی از سروده های سعدی دارد؛ در حالی که در تاریخ وصاف، این مصرع به مولف تاریخ، انتساب یافته است. در این گفتار با نگاهی چندوجهی ابتدا ضبط تعدادی از دستنویس های کلیات سعدی در موضع مربوط به مصرع مزبور بررسی خواهد شد، سپس فقره ای از تاریخ وصاف که این مصرع را در خود جای داده با مقایسه دستنویس هایی از آن به اتقان خواهد رسید. فرض نهایی درباره این مصرع مثل گونه آن است که سعدی و وصاف مثل مشهوری را دستآویز هنرنمایی خویش قرار داده و اولی با تغییری جزیی در ابتدای آن و دومی به شکل دست نخورده آن را تضمین و برداشت کرده اند. استفاده یکی از کتب نثر از این مصرع (رساله فریدون سپهسالار) که همزمان با وصاف یا حتی پیش از او نگاشته شده، به نتیجه گیری اخیر یاری می رساند. ازاین رو نمی توان این مصرع را متعلق به وصاف دانست، بلکه حدس قریب به یقین آن است که او نیز مثل مشهوری را که پیش از او در افواه رواج داشته در کلام خویش تضمین کرده و آن را به نام خود زده است.