واکاوی تعامل انسان و طبیعت در ضرب المثل های زبان فارسی از منظر زبان شناسی بوم گرا

بحران زیست محیطی، از مهم ترین مسایل قرن 21 محسوب می شود. زبان شناسی بوم گرا، عوامل این بحران را، در زبان جستجو می کند. این پژوهش، با هدف بررسی عوامل زبانی موثر در تشدید بحران، به واکاوی تعامل انسان با طبیعت، در ضرب المثل های زبان فارسی می پردازد که دارای بسامد بالایی، در مکالمات روزمره هستند. پژوهش، به روش تحلیلی، توصیفی و کتابخانه ای انجام گرفت. در گام نخست، تعداد 373 ضرب المثل، به صورت تصادفی و بر مبنای جدول مورگان، به عنوان جامعه آماری مناسب، از جامعه کل ده هزار موردی، از کتاب الکترونیکی «ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها» تالیف «دکتر ابراهیم شکورزاده بلوری» استخراج شد. سپس، دو مفهوم انسان محوری و انسان انگاری، بر مبنای معیارهای زبان شناسی بوم گرا، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان داد که بخش عمده ای از ضرب المثل های مورد مطالعه، مفهوم انسان محوری را، با بار معنایی منفی منتقل می کنند. انسان انگاری، گاهی راه گریزی از نگاه انسان محور به طبیعت شناخته می شود، اما، بررسی ها نشان داد که در ضرب المثل های زبان فارسی، انسان در تخصیص ویژگی های خود به طبیعت، بخش های منفی آن را در گونه های غیرانسان، جلوه گر می سازد. این نوع نگاه به طبیعت، جهان را به دو قطب «ما» و «دیگری» تقسیم می کند. نگاه دو قطبی به جهان در عصر حاضر، شاید منشا بسیاری از مسایل مهم جهانی باشد. بخشی از ضرب المثل ها، بر مفاهیم دیگری بجز دو مفهوم فوق، نظیر گونه گرایی، بوم محوری و استعاره های زیست محیطی دلالت می کردند، که در بخش های آماری، مورد استفاده قرار گرفت. قابلیت به کارگیری ضمایر یکسان برای انسان و غیر انسان، باهم آیی افعالی نظیر (دانستن، گمان کردن و...) با گونه های غیرانسان و مفهوم بوم محوری با بار معنایی مثبت، در ضرب المثل های زبان فارسی مشاهده شد. کاربرد ضرب المثل هایی از این نوع، می تواند در نگرش انسان به طبیعت تاثیر مثبت داشته باشد. با توجه به اینکه، زبان شناسی بوم گرا، بر رابطه بین زبان و محیط زیست استوار است باید گویشوران، در استفاده از زبان، ابعاد آسیب رسان را شناسایی در به کارگیری آن دقت نمایند.