ستاک بی ستاک: توزیع واژگونه های فعلی برپایه نظریه صرف توزیعی

دستورنویسان و زبان شناسان فعل های زبان فارسی را به دو گونه ستاک[1] حال و ستاک گذشته تقسیم می کنند. در مقاله حاضر ضمن بازنگری در این تقسیم بندی، نخست یادآور می شویم که برخی از ریشه ها[2] دارای یک صورت آوایی یا اصطلاحا همان واژ[3] هستند و برخی دیگر دو یا چند گونه آوایی دارند که واژگونه[4] خوانده می شوند. سپس، بر پایه شواهد زبانی و به کمک مفهوم زیر تخصیصی[5] که از ویژگی های بنیادین نظریه صرف توزیعی است، استدلال می کنیم که عنصر دستوری زمان[6] هیچ نقشی در انتخاب و درج واژگونه های ریشه ندارد و حال یا گذشته بودن محیط صرفی نحوی باعث نمی شود که مثلا ریشه انتزاعی «سوزÖ» به شکل /suz/ یا /sux/ درآید. شواهد زبانی نشان می دهند که مشخصه هایی مانند مجاورت با واژواج[7] یا واج شامل[8] [D] ، هم نشینی با پسوند سببی[9] یا گاهی حضور در مرز سکوت بر توزیع واژگونه های فعلی نظارت می کنند. یافته های این پژوهش تصریح می کنند که از هر دو منظر تجربی و نظری نه تنها به مفهوم ستاک نیازی نداریم، بلکه حتی با قایل شدن به دو صورت ستاک حال و ستاک گذشته، از تبیین برخی از ساخت های فعلی بازمی مانیم. گفتنی است که در مقاله حاضر تحولات آوایی در ریشه های واژگانی را به تغییرات واجی و واژواجی تقسیم می کنیم. تغییرات واجی که پیش بینی پذیرند، تناوب های خودکار را پدید می آورند، اما تغییرات واژواجی پیش بینی ناپذیر، به تولید تناوب های ناخودکار می انجامند. در این میان، ضمن محدود کردن اصطلاح واژگونگی به اعضای تناوب های ناخودکار، این پرسش نظری را پیش می کشیم که آیا انگاره دستوری در حوزه ساختواژه به قواعد ترمیمی نیازی دارد؛ یعنی قواعد زبان ویژه ای که با اعمال بر ریشه ها و وندها، صورت آوایی آنها را پس از درج تغییر دهند. در این پژوهش ضمن کنار گذاشتن قواعد ترمیمی، یادآور می شویم که واژگونه های هر ریشه واژگانی و از جمله واژگونه های مختلف ریشه های فعلی فارسی، از نوع تناوب های ناخودکارند و اعضای این تناوب ها مستقلا در واژگاه ذخیره می شوند. [1]. stem [2]. root [3]. morph [4]. allomorph [5]. underspecification [6]. tense [7]. morphophoneme [8]. archiphoneme [9]. causative