تحلیل عامل های موثر بر شدت سیل خیزی در ایران

شناخت پدیده ی سیل و عامل های موثر بر آن پیش نیاز مهار و مدیریت کردن آن است. این پدیده که متاثر از عامل های آب شناسی، اقلیمی و گیتاشناسی آبخیز است همواره یکی از موضوع های مهم در آب شناسی بوده است. در این پژوهش ابتدا با روی هم گذاشتن نقشه ی اقلیم کشور بر اساس نظام طبقه بندی دومارتن با مرز حوزه ها، آبخیزهای هر منطقه ی اقلیمی تفکیک کرده و 314 ایستگاه آب سنجی با داده های مناسب از دوره ی مشترک داده برداری 1355-1390 در شش منطقه ی اقلیمی انتخاب شد. آب دهی بیشینه ی لحظه یی با دوره ی بازگشت50 ساله محاسبه شد. پانزده سنجه ی آب شناسی، اقلیمی، و گیتاشناسی موثر بر شدت سیل خیزی شامل ارتفاع متوسط، مساحت حوزه، ضریب گراویلیوس، شیب حوزه و طول رودخانه ی اصلی، بارش متوسط سالانه، متوسط تعداد روز های بارانی، شاخص جریان پایه، ضریب افت آب نگار جریان، درصد بی تجاوز Q2,Q5,Q10,Q20، شماره ی منحنی، و نفوذ پذیری برای هر حوزه محاسبه شد. پس از به معیار کردن داده ها، برای انتخاب کردن مهم ترین عامل های مستقل موثر بر شدت سیل خیزی در هر منطقه ی اقلیمی، تحلیل عاملی جداگانه انجام و رابطه های وایازی بین شاخص سیل خیزی و عامل های انتخاب شده در منطقه های مختلف اقلیمی استخراج و تحلیل کرده شد. نتیجه ها نشان داد که سنجه های به کاررفته در همه ی منطقه های اقلیمی بیش از 74% از پراکنش داده ها را توجیه می کند. سنجه های مشترک در عامل اول همه ی منطقه های اقلیمی، مولفه های مختلف جریان شامل شاخص جریان پایه، ضریب افت آب نگار، شاخص های منحنی تداوم جریان، به همراه سنجه های مرتبط با مشخصه ی ذاتی حوزه مانند شماره ی منحنی و نفوذ پذیری بود. شاخص های بخش پرآبی منحنی تداوم جریان در همه ی منطقه های اقلیمی در مرتبه ی اول تاثیر گزاری و در قالب عامل اول بود، که برای برآورد و پیش بینی کردن سیل خیزی توصیه می شود. بهنجاربودن توزیع خطاها در رابطه های وایازی همه ی منطقه های اقلیمی و ضریب دوربین-واتسن بین 1/5 تا 2/5 بیانگر ممکن بودن اعتماد به رابطه ها برای برآوردکردن شدت سیل خیزی در حوزه های بی آمار است.