بررسی تطبیقی آیات الجنه مکی و مدنی از حیث ساختار و مضمون

در اندیشه دینی، «جنت» جایگاه ابدی نیکوکاران و کانون نعمات الهی است، لذا واکاوی گزاره های قرآنی در توصیف بهشت و نیز ابعاد فرازمانی و فرامکانی قرآن کریم در این حوزه، ضرورتی غیر قابل انکار است. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی درصدد بررسی آیات الجنه در سوره های مکی و مدنی است. نتایج این پژوهش در دو بعد ساختاری و مضمونی، حاکی از آن است که در بعد ساختاری، سطح آوایی آیات الجنه مکی از نظم آهنگ بیشتری برخوردار است. «انذار و تبشیر» و توصیف معاد، محور اصلی سوره های مکی است لذا لحنها و ریتمهای آیات ، مخاطب را در درک بهتر صحنه های قیامت تهییج می کند. در بعد مضمونی، توصیف نعمات مادی در آیات الجنه مکی، فراوانی و تکرار بیشتری دارد. اما در آیات الجنه مدنی نمود ابعاد معنوی بیشتر است و واژگان مشترک در آیات الجنه مدنی که حلقه اتصالی را میان سور مختلف برقرار کرده دلیلی برای کشف مفاهیم مشترک سور و بیانگر شرایط و لوازم ورود به بهشت است. قرآن ویژگی های متعدد بهشت و امور مختلف مربوط به زمان ها و مکان های گوناگون را در نظام و چها رچوبی ترسیم کرده که پس از تامل درباره موضوع های متعدد می توان به وحدت موضوعی آیات الجنه رسید. آوا و موسیقی آیات الجنه، متناسب با سیاق معنی و مضامین سخن و اوضاع و مقتضیات مربوط به سخن دگرگون می شوند و به این ترتیب رابطه دقیقی بین مضامین و ساختار آیات الجنه حاکم است. هماهنگی آیات الجنه با شرایط مخاطبان، وجهی از اعجاز بلاغی قرآن است که با کاربست الفاظ و تعابیر مردم عصر نزول و بدون  تاثیر پذیری از فرهنگ آنان، بعد فرا زمانی یافته و از مرز واقع گویی خارج نشده است.