مطالعه و بررسی فضاهای مذهبی در کاروان سراهای جاده ابریشم خراسان

خراسان از دیرباز محل عبور شاهراه های تجاری و اقتصادی ازجمله جاده ی ابریشم بود و در دوران اسلامی، به دلیل قرابت با آستان مطهر حضرت رضا(ع) به اهمیت مذهبی آن هم افزوده شد. این امر موجب شد تا بسیاری از مجموعه های خدماتی و عام المنفعه ازجمله کاروان سراها، در این شبکه های مواصلاتی ایجاد گردند. برخی از کاروان سراهای موجود در خراسان، بسته به نوع فرهنگ و نیاز مذهبی مسافران، دارای فضاهای مذهبی چون نمازخانه و مسجد بودند که در نوع خود حایزاهمیت است. شوربختانه، مطالعات فضاهای مذهبی در کاروان سراها یا به دلیل قلت آنها یا تخریب اکثر کاروان سراهای موجود در محورهای مواصلاتی جاده ی ابریشم همواره دور از نظر پژوهشگران بوده است. لذا این مقاله سعی دارد با درنظرگرفتن منابع اسنادی، مطالعات و مشاهدات میدانی، به تحلیل درستی من باب فضاهای مذهبی کاروان سراهای جاده ی ابریشم خراسان بپردازد و ارتباط کاروان سراهای موجود، با اهمیت مذهبی و اقتصادی، را روشن سازد. نتایج حاصله از بررسی اسنادی و میدانی، با بهره مندی از رویکرد تحلیلی و همچنین تفسیر داده های مطالعاتی، نشان دهنده ی آن است که از شصت وهشت کاروان سراهای موجود در محورهای اصلی و فرعی جاده ی ابریشم در خراسان، تنها هفت کاروان سرا دارای فضاهای مذهبی، ازجمله محراب، و یک نمونه دارای مسجد است که درخور توجه است.