بررسی سبکی و محتوایی نسخه های خطی دیوان خموشی دهلوی

 نسخه های خطی منابع ارزشمندی برای شناخت و بررسی سیر تحول اندیشه و احساس در ادب فارسی است. نسخه های خطی شاعران بسیاری همچون خموشی دهلوی هنوز تصحیح و چاپ نشده است. هدف این پژوهش، بررسی و نقد سطح فکری، زبانی و بلاغی قصاید و غزلیات این شاعر است.

این پژوهش به روش تحلیل محتوا با ابزار کتابخانه‌ای، نسخه های خطی دیوان خموشی دهلوی و اندیشه و سبک شعر او را بررسی میکند.

زمان حیات شاعر، پشت جلد نسخه کتابخانه ملک، «قاجاریه، صفر 1193 قمری» قید شده است. از مطالعه و بررسی دو نسخه دیوان این شاعر، هیچ اطلاعاتی بدست نمی‌آید. در فرهنگ سخنوران، فقط از یک نسخه خطی شاعر سخن بمیان آمده و از چند خاموش و خموشی نام رفته و شاعر دیوان حاضر ظاهرا علی حسن خموشی یا خاموش دهلوی شاعر قرن یازدهم است، به مناسبت اشعاری که درباره هند دارد. شعر خموشی دهلوی دارای رگه های مضمون یابی سبک هندی است و توجه به اشعار سعدی، خاقانی، عطار، حافظ، مولوی و عرفی شیرازی خصوصیت دیگر آن است. سبک شعر این شاعر مانند سبک عراقی و هندی است و قصاید وی در منقبت پیامبر و بیشتر از آن در مدح حضرت امیر (ع) است. غزلیات وی نیز عارفانه و عاشقانه است.

صور خیال و بدیع لفظی و معنوی شعر او از دو بعد سنن ادبی و ابداع و نوآوری استفاده کرده است؛ گاه نیز در شعرهایش ضعف تالیف هست که دربرابر ارزشهای شعری او بسیار کمرنگند. اوزان قصایدش همان اوزان پرکاربرد شعر فارسی بوده و ردیف و قوافی اشعار او ساده و بیشتر ردیفهای قصایدش فعلی است. قصاید خموشی ارزش هنری و تنوع بلاغی و سبک-شناسی بیشتری نسبت‌به غزلیات وی دارد.