کارکردهای معنایی و دستوری حرف اضافه «از» در زبان فارسی

با آنکه حروف اضافه به طبقه بسته ای از واژه ها تعلق دارند، اما چندمعنا بودن آنها سبب می شود تا کارکردهای معنایی و دستوری آنها متنوع باشد. این پژوهش با رویکردی پیکره بنیاد به بررسی توصیفی کارکردهای دستوری و معنایی حرف اضافه «از» در زبان فارسی پرداخته است. برای این منظور، «پیکره گزاره های معنایی زبان فارسی» مورداستفاده قرار گرفته است. در این پیکره که حجمی بالغ بر سی هزار جمله دارد و روابط محمول-موضوع و افزوده های مختلف در آن مشخص شده است، حرف اضافه «از» حدود یازده هزار و سیصدبار بسامد وقوع دارد. بررسی های پیکره بیناد این پژوهش نشان می دهد که گروه حرف اضافه ای «از»، در ساختمان درونی جملات زبان فارسی، به طور کلی هفت نقش دستوری متمایز دارد: 1- سازه موضوع است؛ 2- افزوده است؛ 3- بخشی از ساختمان فعل است، 4- وابسته هسته اسمی یا صفتی است، 5- در ساخت مقایسه به کار می رود؛ 6- در ساختمان جزیی نماها به کار می رود؛ 7- نقش نمای گفتمانی است. با توجه به چندمعنا بودن حرف اضافه «از»، در هریک از نقش های مورداشاره (به خصوص در نقش موضوع و افزوده)، دسته بندی های معنایی متنوعی می توان درنظر گرفت. گروه حرف اضافه ای «از»، در جایگاه موضوع، می تواند «پذیرا»، «بهره ور»، «محرک»، «تجربه گر»، «دربارگی»، «منشا»، «مبدا»، «مسیر» و «مقدار» باشد. در جایگاه افزوده، حرف اضافه «از»، می تواند مفهوم «زمان»، «ابزار»، «روش»، «علت» و «مکان» را منتقل کند.