طب‏ الاجساد (اصلاح و مداوای فلزات) و بازخوانی رابطه طب و کیمیا در دوره اسلامی.

طب‏الاجساد، مفهومی است که کیمیاگران دوره اسلامی برای فهم، تشخیص و اصلاح نواقص و زواید عارض بر اجساد (فلزات) سبعه مطرح کرده‏اند. آنها فلزات را هم‏چون بدن انسان، در معرض فساد و مرض می‏انگاشته‏اند و می‏کوشیدند تا براساس روابط علم‏المیزان، انحراف مزاج آنها را تشخیص دهند و براساس تدابیر کیمیایی از جمله ترکیب، این انحراف را برطرف و مزاج جسد را به وضعیت تعادلی خود نزدیک کنند. پیش از این و در بیشتر مطالعات رایج و موجود، مقوله اکسیر، یکی از مقولاتی بوده که بیشتر مورخان علم، برای فهم رابطه طب و کیمیا بر آن متمرکز می‏شدند. اما در این مقاله، مفاهیم و روش‏های رایج دیگر در طب‏الاجساد از جمله مزاج، خاصیت و ترکیب و تدبیر، نیز شرح داده شده است. مطالعات تاریخ‏نگارانه مبتنی بر روش ترکیب که اساس طب‌الاجساد است، دامنه مطالعه در باب تعاملات طب و کیمیا را می‏تواند گسترش دهد.

مواد و روش‏ها:

این مقاله یک مطالعه کتابخانه‏ای است که برای سامان‏دادن و نگارش آن چند رساله در صناعت کیمیا از سه حکیم کیمیاگر بزرگ دوره اسلامی یعنی جابربن‏حیان، مویدالدین طغرایی و ایدمر جلدکی، بررسی و بخشی از مباحث آنها در ارتباط با طب‏الاجساد، اصلاح و درمان فلزات ارایه شده است تا مفاهیم پایه و روش‏های اصلی در این دانش استخراج، شرح و تا حد ممکن با یکدیگر، مقایسه شوند. قبل از آن بر مبنای مقالات لاتینی، عربی و فارسی موجود و براساس جست‏وجوی مفهوم ارتباط طب و کیمیا در دوره اسلامی، پیشینه‏ای مختصر از آن گزارش شده است.

یافته‏ ها:

بخش قابل‌توجهی از متون معتبرتر در کیمیای دوره اسلامی که متعلق به سه کیمیاگر نام‏دار این دوره است، به طب‏الاجساد اختصاص یافته است. در این بخش‏ها، مواد و روش‏هایی برای مداوا و اصلاح امراض در اجساد سبعه معرفی شده که استفاده از آنها با آنچه طبیبان انجام می‏داده‏اند مشابه است. براساس همین شباهت، در مواردی نیز اعضای بدن به قلم کیمیاگران توصیف و حتی رسم شده، علل امراض شرح داده شده و روش‏هایی نوآورانه برای درمان آنها پیشنهاد شده است.

نتیجه ‏گیری:

طب‏الاجساد شاخه‏ای مطرح در متون کیمیاست که به‌واسطه شباهت مفاهیم و روش‏های آن با مفاهیم و روش‏های طب دوره اسلامی، می‏تواند محملی برای بازشناخت رابطه طب و کیمیا به‏ شمار آید.