تاملی حقوقی بر آراء صادره دیوان اروپایی حقوق بشر در زمینه رحم جایگزین

زمینه و هدف:

 موضوع رحم‏ جایگزین از موضوعات حقوق بشری است که به جهت چندوجهی بودن آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. این موضوع از یک سو ارتباط مستقیم با قواعد حقوق بشری مانند حق بر زندگی خانوادگی، حق بر زندگی خصوصی، حق بر هویت و دیگر قواعد حقوق بشری دارد و از سوی دیگر ملاحظات سیاسی آن برای دولت ها بسیار حایز اهمیت است؛ چراکه غفلت دولت ها در این حوزه ها می تواند اخلاق عمومی، نظم عمومی و به طورکلی منافع ملی ایشان را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین با دقت در ابعاد مختلف موضوع رحم‏جایگزین محرز می گردد که در بررسی این موضوع همواره لازم است، ملاحظات اخلاقی، حقوقی، روان شناختی و پزشکی موردنظر قرار گیرد. در ضمن هدف نوشتار حاضر بیان استدلالات و مواضع حقوقی دیوان اروپایی حقوق بشر در خصوص رحم چایگزین می باشد، که به نوبه خود در پژوهش های بعدی می تواند مورد استفاده و استناد قرار گیرد.

منبع اصلی مقاله پرونده های مطروحه در دیوان اروپایی حقوق بشر می باشد و مقاله پیش رو با رویکردی توصیفی و با مطالعه منابع کتابخانه ای و اسناد معتبر بین المللی، پرونده های مطروحه در دیوان اروپایی حقوق بشر در خصوص رحم جایگزین را تشریح نمود.

در مقاله حاضر شش پرونده از پرونده های دیوان اروپایی حقوق بشر در خصوص کودک متولدشده از رحم‏ جایگزین بررسی شد. در این خصوص، دیوان در آراء خود سعی نمود به کمک دکترین «حاشیه مجاز تفسیر» ضمن نظارت بر اعمال قواعد حقوق بشری از سوی دولت های عضو کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ملاحظات سیاسی آن ها را نیز در نظر بگیرد و تعادلی میان منافع عمومی دولت ها و قواعد حقوق بشری ایجادنماید.

ملاحظات اخلاقی: 

این نوشتار با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی همچون صداقت، امانت داری در تحلیل متون و استناددهی نگارش شده است.

استفاده غیرضروری از روش رحم‏ جایگزین و تجاری سازی آن بدون در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی می تواند پیامدهای گسترده ای را همچون قاچاق انسان، به همراه داشته باشد، لکن در مواقع ضرورت که چاره دیگری برای حل مشکل ناباروری زوجین وجود ندارد، استفاده از روش کمک باروری رحم‏ جایگزین می تواند مشکلات متعدد خانواده های نابارور را حل نماید. آنچه در طی این مقاله ارایه شده است گویای این واقعیت است که دیوان اروپایی حقوق بشر با اعطای حاشیه مجاز تفسیر گسترده به دولت ها تصمیم گیری درخصوص این مهم را به قوانین داخلی واگذار کرده و با بی اعتنایی نسبت به آثار مثبتی که استفاده از رحم‏ جایگزین می تواند برای ثبات و سلامت روحی خانواده ها به همراه داشته باشد، در پرونده های مطروحه به این مولفه که زوجین نابارور بوده اند و تنها راه و آخرین چاره پزشکی باقی مانده برای فرزندآوری ایشان توسل به روش کمک باروری رحم‏ جایگزین بوده است، توجه ننموده است. همچنین این نکته که والدین موردنظر که در گواهی تولد صادره در کشور خارجی به عنوان پدر و مادر کودک ذکر شده اند، در علقه زوجیت بودند، اماره ای از حسن نیت ایشان و از جمله مولفه های مثبت در نظر گرفته نشده است. از این گذشته، آراء مطروحه به حق احترام به تصمیم گیری برای تبدیل شدن به پدر و مادر ژنتیکی نپرداخته و با حاشیه مجاز تفسیر موسعی که به دولت ها اختصاص داده، حق احترام به زندگی خانوادگی را به رابطه مابین کودکان متولد شده از طریق رحم جایگزین و خواهان هایی که از نظر بیولوژیکی پدر این کودکان بودند، تسری نداده است.