بررسی مفهوم کارآفرینی در آموزش عالی کشور: مروری نظام مند بر مقالات پژوهشی آموزش کارآفرینی با رویکرد تحلیل مضمونی

مقاله حاضر باهدف تحلیل کلمات و واحدهای معنایی استفاده شده برای تعریف کارآفرینی و توصیف کارآفرین در مقالات پژوهشی آموزش کارآفرینی در موسسات آموزش عالی انجام شده است.

روش ها:

مطالعه حاضر به لحاظ ماهیت، سنتز پژوهشی (مروری نظام مند بر متون)، ولی به لحاظ روش های تجزیه وتحلیل، جزو پژوهش های تحلیلی-ترکیبی است. برای این منظور از فنون تحلیل مضمون و تحلیل متن استفاده گردید. تمام مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام که موضوع آن ها «آموزش کارآفرینی» در آموزش عالی بودند به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. با راهبرد جستجوی برگزیده، تعداد 137 مقاله بازیابی شد که بعد از ملاحظه معیارهای مطالعه از قبیل داشتن داوری همتا و بحث شدن آموزش کارآفرینی در دانشگاه، 92 مقاله برای تحلیل باقی ماندند. در این فرآیند با استفاده از نرم افزارهای تکست استات-2، ماکس کیودا-10 و اکسل، جملاتی که به تعریف کارآفرینی یا توصیف فرد کارآفرین پرداخته بودند، تحلیل شدند.

یافته های مقاله در سطح اول تحلیل، یعنی تحلیل «واژگان»، نشان داد که در متون پژوهشی در ایران، ده توصیف اول (به عبارتی ده واژه اول) که برای تعریف کارآفرینی یا توصیف کارآفرین بیشتر مورداستفاده قرارگرفته اند به ترتیب عبارتند: نوآوری (فراوانی 156 و 8/8 درصد)، منبع (فراوانی 100 و 7/5 درصد)، کار/ فعالیت (فراوانی 75 و 2/4 درصد)، فرآیند (فراوانی 54 و 1/3 درصد)، کسب وکار (فراوانی 43 و 4/2 درصد)، خطرپذیری/ ریسک پذیری (فراوانی 43 و 4/2 درصد)، اقتصاد (فراوانی 41 و 3/2 درصد)، خلق/ ایجاد (فراوانی 41 و 3/2 درصد)، فرصت (فراوانی 38 و 2/2 درصد). یافته های سطح دوم تحلیل، یعنی تحلیل واحدهای معنایی، نشان داد که بیشترین واحد معنایی در سطح تحلیل مقوله های اصلی مربوط به توصیف «ویژگی های فرد کارآفرین» است. در بین تمام زیر مقوله های تحلیل واحدهای معنایی، ده واحد معنایی که بیشتر از بقیه به آن ها پرداخته شده است به ترتیب عبارت است از: واحد معنایی «مخاطره پذیری یا ریسک پذیری» با 33 واحد معنایی در اولویت اول قرار دارد. در اولویت دوم واحد معنایی «فرصت طلب» بودن فرد کارآفرین با 22 واحد معنایی و «نوآوری» با 16 واحد معنایی در اولویت سوم قرار داشتند. اولویت های بعدی به ترتیب عبارتند از: «ایجاد کسب وکار (جدید)» با تعداد 16 واحد معنایی،«عرضه محصول جدید به بازار» با تعداد 13 واحد معنایی، «خلاقیت» فرد کارآفرین با 13 واحد معنایی، «توانایی بسیج منابع» با 12 واحد معنایی،«اعتمادبه نفس» با 12 واحد معنایی؛ «بهبود وضعیت اقتصادی» با 11 واحد معنایی و «عرضه خدمتی جدید» با تعداد 8 واحد معنایی. مقایسه دو سطح تحلیل نشان داد که در ده مولفه اول هر دو سطح تحلیل، همپوشانی زیادی وجود دارد؛ ولی با مقایسه ترتیب اولویت بندی مولفه ها، می توان دریافت که محققان در ایران، کارآفرینی را بیشتر تحت سیطره افراد «مخاطره پذیر/ ریسک پذیر» و «فرصت طلب» می دانند و ویژگی «نوآوری» آن ها در مرتبه سوم اولویت قرار دارد. درحالی که در تعریف و توصیف کارآفرینی و زیر موضوعات آن، واژه «نوآوری» بیشترین کاربرد را داشته است.

نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که: اولا، هم در سطح واحدهایی معنایی و هم در سطح واژگان مورداستفاده، متخصصان آموزش کارآفرینی در دانشگاه های ایران، همسو با متخصصان امر، آن را محرک نوآوری و منتهی به خلق کسب وکار و ایجاد اشتغال می دانند. دوم اینکه، چون در هر دو سطح تحلیل، یافته ها حاکی از توجه بیشتر به ویژگی های فرد کارآفرین است؛ لذا شاید بتوان نتیجه گرفت که متخصصان آموزش کارآفرینی در دانشگاه های ایران، کارآفرین شدن را یک ویژگی فردی می دانند؛ از همین رو است که به نوعی بر ویژگی های افراد کارآفرین تاکید و توجه وجود دارد. سوم و شاید مهم ترین نتیجه اینکه، علیرغم گستره و تنوع مفاهیمی که در متون آموزش کارآفرینی در ایران به آن توجه شده است، شاید سرفصل برنامه های درسی مصوب و موردقبول همگان برای آموزش کارآفرینی به دانشجویان وجود نداشته باشد؛ و در هر یک از دوره های انجام شده، بعدی خاص آموزش داده شود و بسیاری از موضوعات دیگر مورد غفلت قرار بگیرد یا زمان لازم برای پرداختن به آن ها فراهم نشود. گردآوری جامع ومانع منابع موردنظر هدف تحقیق و نیز استخراج جملات از متن اصلی مقالات برگزیده شده برای تحلیل، محدودیت های اصلی تحقیق حاضر بودند.