خطابه درمانی نظامی (واکاوی کارکردهای روانی- انگیزشی خطابه در نبرد با تکیه بر نهج البلاغه)

گفتار اصلی ترین ابزار برانگیختگی بشر است. کارکردهای روانی، عاطفی و انگیزشی گفتار در موقعیت های گوناگون، می تواند زمینه ساز انواع کنش های رفتاری باشد. خطابه به عنوان یکی از زیرشاخه های اصلی گفتار زبانی، همواره نقش مهمی در فرایندهای رفتار اجتماعی ایفا کرده است. پژوهش حاضر می کوشد با تکیه بر نهج البلاغه، به بررسی کارکردهای روانی- انگیزشی خطابه در هنگام نبرد و پیش و پس از آن بپردازد.

روش اصلی این پژوهش، تحلیل محتوا است. بدین شکل که نخست مهم ترین خطابه های نهج البلاغه پیرامون موقعیت های گوناگون نبرد و پیش و پس از آن مورد بررسی قرار می گیرد. سپس این داده ها از منظر زبانی، تصویری و روانی واکاوی می گردد تا کارکردهای انگیزشی آن ها مشخص شود. این پژوهش نمی خواهد دیدگاه های موجود در نهج البلاغه را بر اساس نظریات امروزی تفسیر کند، بلکه تلاش خواهد کرد تا از طریق تحلیل های روشمند، نظریه کلی «خطابه درمانی در نبرد» را از نهج البلاغه استخراج کند.

تحلیل ها نشان می دهد که خطابه های پیش از نبرد مبتنی بر دوقطبی های نکوهشی، التفاتی و تصویری است، اما خطابه هایی که در هنگام نبرد ایراد می شود مبتنی بر پایدارسازی، تاکید و تصویرهای استعاری است که به استواری و صلابت ارجاع دارد. کارکرد اصلی خطابه های پس از نبرد، پالایش روانی از طریق استعاره های بینش ساز، اطمینان بخش و محتاطانه است.

در نهج البلاغه پیرامون انگیزش ها و ساختارهای روانی- انگیزشی سربازان در هنگام نبرد، پیش و پس از آن، دیدگاه های ویژه ای مطرح شده است که می تواند به عنوان یک نظریه ویژه در حوزه خطابه درمانی در نبرد مورد توجه قرار گیرد.