سیر تحول فلسفه تربیت حرفه ای در نظام آموزشی ایران

پیشینه و اهداف:

 با وجود آن که در تاریخ آموزش و پرورش کشور به موضوع تربیت حرفه ای توجه شده است، درباره فلسفه تربیت حرفه ای به سند علمی معتبری برخورد نمی کنیم. به عبارت دیگر بررسی شواهد اولیه نشان داد که فلسفه تربیت حرفه ای در ایران به اندازه ارزش و حساسیتی که دارد مورد توجه قرار نگرفته است. برای مثال در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش صرفا به طور کلی توجه به تربیت حرفه ای را مهم شمرده است. در یک نگاه کلی شاهد آن هستیم که در دوره های زمانی مختلف با تصمیمات لحظه ای مسیولان، تربیت حرفه ای فراز و نشیب های فراوانی داشته است. در این فراز و نشیب های عمدتا بدون پشتوانه منطقی، گاه نظام تربیت حرفه ای با انتقادات تندی نیز از سوی برخی از صاحب نظران تعلیم و تربیت کشور مواجه شده است، از آنجا که روشن نبودن فلسفه تربیت و ابعاد مختلف آن، از جمله تربیت حرفه ای، یک خلاء در هر نظام آموزشی محسوب می شود، هدف این مقاله، شناخت فلسفه تربیت حرفه ای و تبیین سیر تحول آن در ایران معاصر (از زمان تاسیس دارالفنون، تاکنون) است.

جهت رسیدن به این هدف، محقق سعی نموده تا با رویکرد فلسفی و با روش تحلیلی استدلالی سیر تحول فلسفه تربیت حرفه ای در ایران معاصر را  مورد بررسی قرار داده تا ضمن بیان چالش ها و مسایل موجود به ارایه پیشنهادهای لازم در این خصوص بپردازد. برای تحقق این هدف، با بهره گیری از روش تحلیل اسنادی، اسناد آموزش و پرورش مورد مطالعه قرار گرفته است.

بررسی مبانی فلسفی نظام آموزشی قبل و بعد از تاسیس جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که روح حاکم بر فلسفه تربیت حرفه ای در نظام آموزشی ایران، متاثر از چند مشرب فلسفی شامل مکاتب، ریالیسم، پراگماتیسم، لیبرالیسم و ناتورالیسم و سودگرایی است که در برخی از مبانی ارزش شناختی و معرفت شناختی، با فلسفه تربیتی اسلامی تفاوت دارند.

به طور خلاصه بررسی مبانی فلسفی نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که روح حاکم بر فلسفه تربیت حرفه ای در نظام آموزشی ایران، متاثر از چند مشرب فلسفی است که در برخی از مبانی ارزش شناختی و معرفت شناختی،  با فلسفه تربیتی اسلامی تفاوت دارند.  عمده ترین این مکاتب، عملگرایی، لیبرالیسم و سودگرایی بوده است. بنابراین چنین استنباط می شود که برنامه ریزی و اجرای برنامه های تربیت حرفه ای با کاستی های فراوان همراه بوده است و با تداوم این وضع نمی توان به موفقیت این برنامه ها در آینده امید بست. چون هر نظام تربیت حرفه ای نیازمند فلسفه ای است تا به کمک آن به سوالاتی در زمینه چیستی و چرایی تربیت حرفه ای پاسخ های اساسی و بنیادین بدهد. بر اساس پیش فرض مطالعه حاضر، تربیت حرفه ای کارآمد یکی از بنیادی ترین راه ها برای تحقق برخی هدف های هر نظام آموزشی است، و داشتن فلسفه روشن و چارچوب نظری معین برای تربیت حرفه ای، یکی از نخستین اقدامات بنیادی در تحقق هدف تربیت حرفه ای کارآمد است. همان طور که در این پژوهش بیان شد، و مرور پیشینه نظری و عملی پژوهش در ایران نیز نشان می دهد، نظام آموزشی کشور به طور مشخص فاقد فلسفه اعلام شده تربیت حرفه ای بوده است. روشن نبودن فلسفه تربیت حرفه ای، یک خلاء در هر نظام آموزشی محسوب می شود. روشن است که دارا بودن پشتوانه فلسفی به تنهایی کافی نیست، بلکه ثبات و سیاست های مالی دولتی نیز می تواند به موفقیت طرح های تربیت حرفه ای کمک نماید.