بررسی تاثیر وضعیت استخدام و نوع شغل بر استرس شغلی و سلامت عمومی شاغلین دارای معلولیت جسمی حرکتی در مراکز حرفه آموزی تحت پوشش بهزیستی شهر تهران : مطالعه مقطعی

 افراد دارای معلولیت از نظر استرس، سلامت و شاخص های جمعیت شناختی اجتماعی، در مقایسه با افراد عادی، در وضعیت بدتری به سر می برند. دانش کمی در رابطه با چگونگی تاثیر وضعیت استخدام و نوع شغل بر این شرایط وجود دارد، به ویژه در مورد شاغلین دارای معلولیت جسمی حرکتی. مطالعات معدودی به بررسی تاثیر بالقوه وضعیت استخدام و نوع شغل بر سلامت عمومی و استرس شغلی شاغلین دارای معلولیت جسمی حرکتی پرداخته اند. این مطالعه به بررسی نقش وضعیت استخدام و نوع شغل و عوامل جمعیت شناختی در پیش بینی سلامت عمومی پرداخته و نیز روابط بین استرس شغلی و سلامت عمومی با توجه به عوامل جمعیت شناختی در میان افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی شاغل در مراکز حرفه آموزی متعلق به بهزیستی شهر تهران را مورد ارزیابی قرار داده است.

پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده و داده ها به شکل مقطعی گردآوری شدند. این مطالعه روی 273 نفر از افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی شاغل در کارگاه های تولیدی مراکز توان بخشی شغلی تهران که به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند، انجام شد. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسش نامه محقق ساخته جمعیت شناختی، شاخص استرس شغلی بلکیک (1991) و پرسش نامه سلامت عمومی 28سوالی گلدبرگ (1979) بود. تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار SPSS و با استفاده از آزمون های تی مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه و رگرسیون خطی چندمتغیره انجام شد.

میانگین (انحراف معیار) سنی شاغلین دارای معلولیت جسمی حرکتی شرکت کننده در مطالعه 33/65 (3/763) بود. اکثر آن ها در محدوده سنی 30 تا 39 سال (55/2 درصد) بودند. از میان نمونه های مورد مطالعه مردها، 60/4 درصد مرد، 60/4 درصد متاهل، 67 درصد استخدام پاره وقت و 30 درصد در کارهای تولیدی بودند. ارتباط بین سلامت عمومی و استرس شغلی با جنسیت و وضعیت تاهل معنادار بود (0/005>P). زنان و افراد متاهل استرس شغلی بیشتری داشتند. به علاوه، بین استرس شغلی و سلامت عمومی شاغلین دارای معلولیت با وضعیت استخدام آن ها نیز ارتباط معناداری وجود داشت (0/005>P). شاغلین پاره وقت در مقایسه با سایرین، با شرایط فیزیکی استرس زا و حوادث بیشتری در محل کار مواجه بودند که منجر به استرس شغلی بالاتری در آن ها می شد. به علاوه افراد دارای معلولیت شاغل در امور هنری، فشار زمانی، مشکلات و موقعیت های تصمیم گیری بیشتری داشتند و درنتیجه، استرس شغلی بیشتری را تجربه می کردند. به منظور شناسایی متغیرهای پیش بینی کننده سلامت عمومی ضمن تعدیل اثر متغیرهای جمعیت شناختی، از آنالیز رگرسیون خطی چندمتغیره روی داده ها استفاده شد. سن اثر مستقیم معناداری بر افزایش علایم جسمانی داشت (0/β=16). زنان دارای معلولیت در مقایسه با مردان، علایم جسمانی بیشتری داشتند (1/β=97). به علاوه، استخدام پاره وقت مستقیما با علایم جسمانی و افسردگی مرتبط بود (1/51 و 1/β=26). کارهای تولیدی به طور معناداری با افزایش علایم جسمانی، اضطراب، بی خوابی و افسردگی ارتباط داشتند (به ترتیب، 1/95 و 1/53 ،1/β=28). بنابراین، زن بودن، اشتغال به صورت پاره وقت و کار در امور تولیدی، پیش بینی کننده های معنادار علایم جسمانی و افسردگی در شاغلین دارای معلولیت جسمی حرکتی بودند. به علاوه، شرایط فیزیکی محیط کار، مشکلات و موقعیت های تصمیم گیری در محل کار، با علایم جسمانی ارتباطی مستقیم داشتند (به ترتیب، 0/14 و 0/13 ،0/β=7). به طور کلی، 49 درصد از واریانس علایم جسمانی (بهترین تناسب مدل) را می توان از طریق متغیرهای مستقل تبیین کرد. 

وضعیت استخدام و نوع شغل به طور معناداری با استرس شغلی مرتبط هستند که به نوبه خود، منجر به تفاوت در وضعیت سلامت عمومی افراد شاغل دارای معلولیت جسمی حرکتی می شود. با توجه به بیشتر بودن علایم جسمانی و افسردگی در شاغلین پاره وقت، به نظر می رسد می توان با تبدیل وضعیت استخدام این افراد به تمام وقت، بار استرسی وارد بر آن ها را کمتر کرد و به تبع آن، سلامت آن ها را بهبود بخشید. به علاوه، زنان و افراد متاهل، استرس شغلی بیشتری را تجربه می کنند و علایم جسمانی در آن ها بیشتر است. این امر نشان دهنده لزوم ایجاد تطابق بین بار کاری ذهنی و فیزیکی وارد بر این افراد و توانمندی های آن هاست. شناسایی این نوع ریسک فاکتورها و فهم نحوه ارتباط این عوامل، متخصصین ارگونومی و توان بخشی شغلی را قادر می کند تا با به کارگیری اصول مربوطه از طریق طراحی مداخلات مناسب، اقدام به اصلاح شرایط محیط کار این گروه خاص و نیز بهینه سازی سلامت و بهزیستی آن ها کنند.