تکامل کتیبه نگاری نستعلیق عصر قاجار در حرم امام رضا (ع)

نستعلیق تفاوت های صوری بسیاری با ثلث دارد و از آنجا که خصوصیاتش با نیازهای کتیبه ابنیه هماهنگ نبود کاربردش در کتیبه نگاری با تاخیر همراه شد. هرچند کتیبه هایی به قلم نستعلیق از سده نهم به جا مانده، کاربرد گسترده این قلم در از سده یازدهم هجری آغاز شد و پس از مراحلی از تکامل و تحول در سده سیزدهم از نظر میزان استفاده و ویژگی های هنری به اوج رسید. در هر یک از این مراحل کاتبان و معماران برای هماهنگ کردن این قلم با بنا با مساله ای ویژه روبرو شدند. عصر قاجار عصر رویارویی کاتبان با ترکیب بندی است که نتیجه آن ابداع شیوه هایی برای سامان دادن کلمات در قاب کتیبه های ترنجی و طوماری بود که بر مبنای شکل مشترک حروف، عمدتا بر پایه دوایر و کشیده ها، صورت بست. حرم امام رضابه منزله یک مجموعه باسابقه که جریان مستمری از کتیبه نگاری نستعلیق در آن برقرار بود جهت بازشناسی تحولات این قلم مناسب است. در این نوشتار ضمن مرور ویژگی های اساسی نستعلیق و معایب آن در کتیبه نگاری، ابداعات کاتبان عصر قاجار به استناد کتیبه های حرم امام رضا (ع) مرور و چند اثر از دو کاتب برجسته اوایل سده چهاردهم، محمحسین کیمیا قلم و محمد موسوی، به منزله شواهدی از این ابداعات بررسی می شود.