کنترل هزینه های نظام سلامت ایران: نامه به سردبیر

سردبیر محترم
محدود بودن بیشتر منابع موجود مادی و غیرمادی و در مقابل وجود نیازهای نامحدود در جامعه منجر به شکل گیری علم اقتصاد شده است. علم اقتصاد سلامت نیز به دنبال این است که بودجه و منابع محدود نظام سلامت با چه شیوه و چه ترکیبی به کار گرفته شوند تا بهترین خروجی ممکن میسر گردد.1و2 در راستای حفظ و ارتقای گروه های مختلف جمعیتی، سیاست گذاری های مختلفی انجام گرفته که این اقدامات مستلزم صرف هزینه هایی است که گاها مخارج سلامت بزرگ ترین بخش از مخارج عمومی دولت ها را به خود اختصاص می دهد.
دولت ها همواره به دنبال راهی هستند تا علاوه بر تامین جامع نیازهای سلامت، هزینه های این بخش را نیز کنترل نمایند، اما در اکثر موارد هزینه های سلامت کشورهای مختلف با سیر یکنواختی افزایش یافته است.3و4 در نظام سلامت ایران نیز سرانه هزینه های سلامت از 759 هزار ریال در سال 1381 به 10355 هزار ریال در سال 1393 رسیده که با 14 برابر شدن سالیانه 800 هزار ریال افزایش پیدا کرده است.5
عوامل افزایش دهنده هزینه های نظام سلامت را می توان در دو حیطه دسته بندی کرد: وقایعی همچون تغییر ترکیب جمعیتی (مسن شدن)، گذارهای اپیدمیولوژیکی، تغییر رفتارهای سلامت و پزشکی شدن جامعه مواردی هستند که در کنترل نظام های سلامت نمی باشند. در مقابل وقایعی همچون گسترش دسترسی به خدمات مراقبت سلامت، گسترش تنوع و افزایش قیمت خدمات (تعرفه)، ورود و استفاده از تکنولوژی های گران قیمت و همچنین مکانیسم های پرداخت به ارایه کنندگان خدمات که این موارد تا حدودی در کنترل نظام های سلامت قرار دارند، بنابراین شناسایی و مدیریت حیطه دوم باید در دستورکار قرار بگیرد.6 راهکارهای مختلفی به منظور کنترل هزینه های سلامت در کشور ایران و دیگر کشورها اتخاذ شده است که با جمع بندی آن ها، مرور متون جامع، مشورت با اقتصاددانان سلامت، قابلیت اجرا و میزان تاثیرگذاری بر هدف موردنظر و همچنین درنظرگرفتن شرایط فعلی بخش بهداشت و درمان کشور بالاخص وجود اپیدمی کووید-19، می توان راهکارهای زیر را در راستای بهبود وضعیت موجود پیشنهاد داد:1- سرمایه گذاری بیشتر در زیرساخت های بهداشتی کشور و تحقق شعار "پیشگیری بهتر از درمان است" و نهادینه کردن آن در همه اجزای نظام سلامت در راستای کاهش شاخص بیماردهی جامعه (جایگزینی خدمات ارزان قیمت بهداشت عمومی با خدمات گران قیمت درمانی).
2- اجرای کامل نسخه نویسی الکترونیکی، پرونده الکترونیک سلامت، سطح بندی خدمات سلامت و برقراری نظام ارجاع همراه با اجرای برنامه پزشک خانواده در راستای کاهش موازی کاری و کاهش بار مراجعات غیرضروری گیرندگان خدمات به مراکز پرهزینه ارایه خدمات همچون نظام بیمارستانی و منطقی ترکردن استفاده از خدمات سلامت.
3- کاهش میزان به کارگیری نظام های پرداخت گذشته نگر همچون کارانه (گران ترین مکانیسم پرداخت) و در مقابل افزایش استفاده از نظام های پرداخت آینده نگر همچون DRG (گروه های تشخیصی وابسته) برای پرداخت به ارایه دهندگان خدمات سلامت.
4- انجام مطالعات ارزیابی اقتصادی و ارزیابی فناوری سلامت پیش از اقدام به خرید دارو و تجهیزات پزشکی برای مراکز بهداشتی و درمانی کشور در راستای بررسی اقلام مذکور از منظر اقتصادی، اثربخشی (بازدهی)، ایمنی، اخلاقی و تطابق فرهنگی با فرهنگ گیرندگان خدمات کشور مقصد.
در پایان لازم به ذکر است که اقدامات دیگری همچون تهیه پروتکل های درمانی (راهنماهای بالینی)، ترویج استفاده از داروهای ژنریک به جای داروهای برند، توسعه خدمات مراقبت در منزل (هوم کر (Home care)) و کاهش میزان اقامت بیمارستانی، جیره بندی و ایجاد لیست انتظار برای دریافت خدمات غیرحاد و غیره را نیز می توان در راستای کنترل هزینه های بهداشت و درمان کشور موثر دانست، اما به نظر می رسد راهکارهای پیشنهاد شده بنا بر دلایلی که پیشتر بدان اشاره شد در اولویت بالاتری قرار داشته باشند.