سخن سردبیر بررسی اثرات پاندمی کووید-19 بر کسب و کارهای صنعت گردشگری در مقاصد تفریحی و تجاری گردشگری: مطالعه مقایسه ای و موردی منطقه تفریحی گنج نامه و شهر لالجین

پاندمی کووید-19 از اواخر سال 2019 م. آغاز شده و به سرعت، تقریبا به سرتاسر دنیا سرایت کرده و به یک بحران جهانی تبدیل شده است. این بیماری، دنیا را با مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعددی روبه‌رو کرده و منجر به ورشکستگی و تعطیلی بسیاری از فعالیت‌ های اقتصادی، ازجمله فعالیت ‌های حوزه گردشگری شده است. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (WTO)، اثرات ناشی از همه‌ گیری کووید-19 بر صنعت گردشگری، بیش از 4 تریلیون دلار بر اقتصاد جهان زیان وارد کرده است. هم‌چنین، براساس این گزارش، کشورهای درحال توسعه تاثیر این همه‌ گیری را به‌شدت احساس کرده و ورود گردشگران به این کشورها بین 60 تا 80 درصد کاهش یافته است. در این‌میان، کشور ایران نیز با دارا بودن ظرفیت‌ های گردشگری جهانی، از این معضل به دور نبوده و متحمل زیان ناشی از رکود صنعت توریسم شده است؛ به‌طوری‌که براساس گزارش وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، میزان خسارات وارده بر صنعت گردشگری ایران طی 15 ماهه اخیر حدود 220 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. در این‌میان، برخی از نظریه‌ پردازان معتقدند که هرچند شیوع کووید-19 و تحمیل قرنطینه‌ های دوره ‌ای و ایجاد محدودیت‌ های سفر در سرتاسر دنیا به مقاصد گردشگری ضرر رسانده است، اما به نظر می‌ رسد اثرگذاری کووید-19 بر کسب و کارهای حوزه توریسم بسیار پیچیده بوده و شدت این اثرات نامطلوب و نیز کانال‌ های اثرگذاری آن بر کسب و کارهای حوزه توریسم در کشورهای مقصد گردشگری مختلف، یکسان نیست و برحسب نوع گردشگری رایج در کشورهای مقصد گردشگری، میزان این اثرگذاری متفاوت بوده است؛ لذا هدف از این مطالعه، بررسی مقایسه‌ ای اثرات همه‌ گیری کووید-19 بر کسب و کارهای صنعت توریسم در شهر همدان و شهر لالجین می‌ باشد. با توجه به این‌که نوع گردشگری رایج در شهر همدان، گردشگری تفریحی و تاریخی بوده و نوع گردشگری شهر لالجین، گردشگری تجاری (مبتنی‌بر صنایع‌دستی) می ‌باشد؛ لذا به‌راحتی می‌ توان با مقایسه کانال‌ های مختلف اثرگذاری کووید-19 بر کسب و کارهای حوزه توریسم در این دو منطقه، به جنبه‌ های پیچیده اثرگذاری این همه‌ گیری پی‌برد و متناسب با این کانال‌ ها و میزان اثرگذاری در این دو منطقه، استراتژی‌ های مناسب تاب‌ آوری و سیاست‌ های مناسب برای هرچه پایدارتر کردن صنعت توریسم در این مناطق ارایه داد. این مطالعه به‌منظور بررسی جنبه‌ های پیچیده شیوع کووید-19 بر کسب و کارهای صنعت توریسم در این دو منطقه از روش نظریه‌ پردازی داده بنیاد (GT) استفاده کرده است. «برنیز» و «گرو» معتقدند که روش بستر زاد یا گراندد تیوری، به‌ طور معمول در زمینه‌‌هایی به‌کار گرفته می‌ شوند که دانش کاملی در مورد پدیده مورد بررسی در دست نباشد و هدف از آن کسب بینش و دیدگاه جدید نسبت به پدیده مورد بررسی باشد. این روش کمک می‌ کند تا محقق براساس روایت‌ های فردی و تجربه‌ های شخصی افراد مطلع که همواره تجربه زیسته‌ ای از موضوع داشته و حضور فعال در کم‌وکیف پدیده دارند، با دیدگاه درونی آنان آشنا شده و چیستی و چگونگی پدیده را شناسایی نماید (حیدری، رزاقی: 1399)؛ لذا در این مطالعه به منظور گردآوری اطلاعات اولیه، با 40 نفر از افراد فعال در حوزه کسب و کارهای صنعت گردشگری منطقه گنج نامه و لالجین مصاحبه ‌های عمیق صورت گرفت و پس از رسیدن به مرحله اشباع نظری این مصاحبه‌ ها به پایان رسید. نتایج نشان‌دهنده آن است که شدت اثرگذاری همه ‌گیری کووید-19 بر گردشگری در این دو منطقه کاملا متفاوت بوده و کانال‌ های اثرگذاری آن پیچیده است؛ به این‌ترتیب که کسب و کارهای موجود در منطقه گردشگری گنج نامه، زیان و خسارات سنگین‌ تری نسبت به کسب و کارهای گردشگری فعال در لالجین متحمل شده و این صنعت در منطقه گنج نامه شکننده‌ تر و آسیب‌پذیر تر است. علاوه‌بر این، نتایج حاصل بیانگر این است که صنعت توریسم در مناطق گردشگری که برپایه صنایع‌دستی بوده و یا مقاصد گردشگری تجاری محسوب می ‌شوند در مقایسه با گردشگری تفریحی، پایدارتر و در مقابل بحران‌ ها، انعطاف پذیرتر و مقاوم‌ تر هستند؛ برای مثال، با توجه به این‌که اغلب افراد فعال در حوزه گردشگری در لالجین دارای مهارت‌های تخصصی (سفال گری) بودند به هنگام رکود ناشی از کووید-19 به‌راحتی توانستند تغییر شغل درون صنعتی داده و از یک خرده‌فروش سفال تبدیل به تولیدکننده و یا عمده‌فروش شوند؛ لذا شاغلین کسب و کارهای حوزه گردشگری در این منطقه بیکاری خیلی گسترده را تجربه نکردند، اما با توجه به این‌که افراد شاغل در حوزه گردشگری در منطقه گنج نامه، دارای مهارت ‌های تخصصی نبودند با بیکاری گسترده‌ تری رو‌به‌رو گردیده و نتوانستند به‌راحتی شغلی دیگر پیدا کنند. هم‌چنین، نتایج مطالعه حاضر نشان می ‌دهد که همه‌ گیری کووید-19 منجر به ایجاد تغییر در علایق و سلیقه‌ های گردشگران و نیز تغییر در درون صنعت گردشگری شده است؛ لذا به‌منظور ایجاد رونق دوباره صنعت گردشگری در دوران پساکرونا، توجه به تغییرات ایجاد شده در علایق و سلیقه مشتریان و گردشگران امری ضروری به‌نظر می‌ رسد.