معناشناسی واژگان هم نشین «حریت» در نهج البلاغه

واژه ها همواره در بافت کاربردی خود، با یکدیگر ترکیب شده و عبارت های مختلفی می سازند؛ این ترکیب و ارتباط، در هیچ زبانی، تصادفی و بدون قاعده نیست و روابط معناداری میان واحدهای هر زبان حاکم است. در نهج البلاغه نیز، هر واژه در سخنان امیرالمومنینj، حکیمانه و هدفمند است و با کندوکاو و بررسی ارتباط واژه ها با یکدیگر، می توان مفهوم هر واژه را در ارتباط با دیگر واژگان و در یک نظام معنایی تعیین نمود. پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با کاربست نظریه شبکه معنایی در مطالعات نهج البلاغه، گامی مهم در جهت شناخت مفاهیم نهج البلاغه و درک روابط معنایی میان واژگان این کتاب ارزشمند بردارد. هم نشینی واژگان «عبد، صبر و شکر» و شبکه معنایی آن ها با «حریت»، بعد معنوی به آن بخشیده و آن را ترفیع داده است. شخص حر، عبد و بنده ایست که در زندگی خود تقوا پیشه می کند و در اعمال خود از محرمات پرهیز می کند و دلی خایف دارد. واژه عبد به معنای برده، متقابل حریت واقع می شود. انسان حر، کرامت انسانی خود را حفظ می نماید و برده هوای نفس نمی شود. وی، شکرگزاری است که نعمت ها برایش تداوم می یابد و افزون می شود؛ با دعاکردن به درگاه خداوند، پیوسته طلب فیض می نماید و در موضع خطا و لغزش، توبه می کند. واژه صبر، با مفاهیمی چون ورع، پایداری و استقامت، دوری از شبهه و نجات، مفهوم حریت را بسیط کرده و ترفیع بخشیده است.