مرغ هندوستان بر شاخسار ایران ‏

سید احمد رضوی، ‌مشهور به ادیب پیشاوری‌ (حدود 1260 - 1346 ق)، از علمای شهر پیشاور است که در اوایل عمر، شاهد اشغال زادگاه خویش توسط عمال کمپانی هند شرقی انگلیس بود و پس از قتل عام طایفه‏اش به دست نظامیان انگلیسی، در عنفوان جوانی ناگزیر به افغانستان رفت و پس از سالها تحصیل در شهرهای مختلف آن کشور، پای در خاک ایران نهاد و پس از چندی تدرس و تدریس در مشهد و سبزوار، سرانجام به تهران آمد و تا پایان عمر _ یعنی حدود 50 سال _ در این شهر به تعلیم مستعدان و سرودن اشعار اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی و سیاسی پرداخت. این مقاله، پس از واکاوی جایگاه علمی و معنوی ادیب، با استناد به «دیوان اشعار» و نیز منظومه مهم وی، «قیصرنامه»، دیدگاه‌های ضد استبدادی او (بویژه در برابر استعمار انگلیس) را تبیین کرده و در ادامه به تقابل وی با «مشروطه‌خواهان سکولار» و همفکری‌اش با جریان «مشروطه مشروعه» و «شیخ فضل‌الله نوری» می‌پردازد. از دیگر جلوه‌های ضد استعماری و وطن‌خواهی در افکار و اشعار ادیب، ستیز با قرارداد ضد ایرانی «1907» و «1919» است که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است.