امکان ثبت داروهای گیاهی در طب سنتی از طریق نظام ثبت اختراع

 داروهای گیاهی برآیند تعامل بشر با محیط پیرامون خویش در بکارگیری گیاهان در درمان بیماری ها است که به عنوان میراث ماندگار پیشینیان از جمله دارایی های فکری یک کشور محسوب می گردد. با توجه به ضرورت اقدام حقوقی در جهت حمایت از دانش و طب سنتی به دلیل وقوع سوءاستفاده از این دانش، در سال های اخیر توجه فزاینده ای نسبت به حمایت از طب سنتی و داروهای گیاهی براساس نظام ثبت اختراع معطوف گشته است. بحث اساسی در این موضوع این است که آیا امکان حمایت از داروهای گیاهی در طب سنتی از طریق نظام ثبت اختراع با توجه به ویژگی های مختص به آن وجود دارد؟

انجام این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و اسنادی بوده و از این طریق متون و اسناد مرتبط با موضوع پژوهش در نظام حقوقی ایران و منابع خارجی گردآوری و بررسی شده و با روش تحلیل محتوا، داده های متون مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند.

در ارتباط با شروط ثبت اختراع، ملاحظه شد کشفیات، روش های تشخیص و درمان و ابداعات خلاف اخلاق، نظم عمومی و شرع قابل ثبت به عنوان اختراع نیستند. با توجه به اینکه داروهای گیاهی در طب سنتی مستلزم ایجاد یک محصول دارویی با خواص درمانی می باشد، کشف محسوب نمی گردد. علی رغم اینکه این داروها ممکن است بعد از ساخته شدن بدون اینکه برای ثبت آنها اقدام شود، مورد استفاده قرار گیرند، تا زمانی که چنین استفاده ای موجب افشای اطلاعات کافی و موثر در ارتباط با این داروها نگردد، مشکلی برای جدید محسوب شدن نخواهد داشت. همچنین علی رغم ادعای برخی از نویسندگان راجع به اینکه اطلاعات مربوط به داروهای گیاهی به طور گسترده منتشر و در اختیار عموم قرار گرفته است، با ارایه نمونه هایی از مطالعات میدانی روشن شد که نمی توان در ارتباط با این موضوع صرفا کلی گویی کرد. در مقابل، مثال های زیادی از رویه های موجود در جوامع بومی و گروه های محلی ارایه گردید که براساس آن نوآوری های پزشکی و دارویی محرمانه نگه داشته می شود. همچنین، زمانی که ایده استفاده از یک گیاه معین برای درمان بیماری مشخص برای دارنده مهارت عادی در طب سنتی و صنعت داروسازی بدیهی نباشد، آن داروی گیاهی دارای گام ابتکاری می باشد.

این نوشتار با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی همچون صداقت، امانت داری در تحلیل متون و استناددهی نگارش شده است.

نظام ثبت اختراع می‌تواند به عنوان یکی از سازوکارهای حمایت از داروهای گیاهی مدنظر قرار گیرد و صرفا نباید با استناد به نتیجه‌گیری‌های کلی و پاره ای از مشکلات، این نظام را از دایره‌ی گزینه‌های موجود برای حمایت از این داروها خارج نمود.