جامعه شناسی شعر آیینی در ایران مطالعه موردی: شعر معاصر فارسی چهار دهه اخیر

آنچه بعنوان بنمایه و درونمایه در اشعار آیینی کهن وجود داشت، بیشتر بر اسطوره‌ها و سنتها و آداب و رسوم فرهنگی تاکید میکرد، اما از دوره اسلامی و بخصوص حکومت شیعی صفوی، رنگ‌وبوی مذهبی گرفت و به آیینهای ملی و مذهبی توجه میشد. تحولات اجتماعی مشروطه، جنبشهای اجتماعی و تجددخواهی باعث تقویت حس وطن‌دوستی و باستان‌گرایانه در شعر و ادبیات در دوران قاجار، پهلوی اول و دوم شد. پیروزی انقلاب اسلامی و دوران جنگ و دفاع مقدس، محتوا و مسیر شعر آیینی را تغییر داد که میتوان از آن به دوره نوزایی در شعر آیینی یاد کرد. شعر انقلاب و دفاع مقدس با بهره‌مندی از مفاهیم آیینی و استمداد از مکتب اهل ‌بیت (ع) و اعتقادات دینی و مذهبی در قالبهای شعری کهن، نیمایی و حتی سپید دوره نوگرایی شعر مذهبی و آیینی را پدید آورد. پژوهش حاضر با هدف بررسی آیینها و مناسک ایرانی و اسلامی و تبلور آنها در شعر معاصر ایران با تاکید بر چهار دهه اخیر انجام گرفته است. در این پژوهش تلاش میشود به پیشینه، مبانی، مولفه‌ها، درونمایه‌ها، تحولات سبکی و جامعه‌شناختی این گونه شعر فارسی در دوره معاصر پرداخته شود.

این پژوهش به شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای و در مواردی به شیوه مصاحبه با صاحبنظران انجام گرفته است.

شعر آیینی همچون دیگر انواع شعر و قلمرو ادب فارسی در گذر زمان گسترش یافته و سپهر تازه‌ای فراروی خویش گشوده است. روشن است که پدیده‌های نو، تحولات دوره معاصر، تغییر و تحول زبان، اندیشه‌ها و مضامین نو، همه و همه اتفاقاتی جدید را در شعر آیینی معاصر ایران رقم زده است و این گونه شعری را باید چندساحتی و با مضامین متنوع نگاه کرد.

بررسی و شناخت آیینها و مناسک ایرانی و اسلامی در دوره معاصر در قالب سنتهای ملی و مذهبی و شعر و ادب آیینی با تحولات فرهنگی و اجتماعی و گاهی سیاسی همراه است. در واقع میتوان گفت ادبیات آیینی بستری برای انتقال مفاهیم و ارزشهای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مناسبتهای ملی و مذهبی و آداب و سنن شده است.