تحلیل گفتمان وقف نامه های متعلق به دوره قاجار در استان های مرکزی و کرمانشاه

اسناد بعنوان یکی از مهمترین منابع تحقیقات تاریخی، از اهمیت خاصی برخوردارند؛ زیرا یکی از ابزارهای ارتباطی مطمین حال با گذشته بشمار می‌آیند. این پژوهش با هدف دستیابی به لایه‌های زیرین معنایی و ایدیولوژیکی، یافتن گفتمان غالب و تبیین نمود عوامل فرهنگی، اجتماعی و موقعیتی در وقف‌نامه‌های متعلق به دوره قاجار در استانهای مرکزی و کرمانشاه به بررسی و تحلیل این متون پرداخته ‌است. پژوهنده بر این باور است که وقف‌نامه‌ها اسناد بسیار باارزشی هستند؛ ولیکن بدلیل در دسترس ‌نبودن، تاکنون مورد غفلت پژوهشگران و محققان قرار گرفته‌اند؛ درحالیکه تحقیق و پژوهش بر روی این متون میتواند علاوه‌بر روشن نمودن ابعاد گوناگون مسئله وقف، اطلاعات ارزشمند دیگری را در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان به تحقیق بر روی متون تاریخی قرار دهد. در حقیقت این پژوهش در پی پاسخ به چند سوال اصلی است؛ از جمله اینکه کلمات به ‌لحاظ ایدیولوژیک واجد چه ارزشهایی هستند؟ آیا در وقف‌نامه‌ها ارتباط بین لفظ و معنا وجود دارد؟ گفتمان حاکم بر وقف‌نامه‌ها و مهمترین انگیزه‌های واقفان آن دوره چیست؟ و آیا عوامل فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی در وقف‌نامه‌ها نمودی داشته ‌است؟

جامعه آماری این پژوهش وقفنامه‌های متعلق به دوره‌ قاجار موجود در مرکز اسناد ادارات کل اوقاف و امور خیریه استانهای مرکزی و کرمانشاه به تعداد 361 نسخه است که 196 وقف‌نامه آن متعلق به استان مرکزی و 165 سند آن متعلق به استان کرمانشاه است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی است که در مرحله توصیف کلمات از حیث روش و چارچوبهای تحلیلی، کمی است. در مرحله تفسیر به جنبه‌های کیفی متن نیز توجه میشود.

وقف‌نامه‌ها در سطوح توصیف و تفسیر با یکدیگر در تعامل هستند؛ زیرا ادبیات و سخندانی در خدمت اهداف سیاسی، اجتماعی و مذهبی قرار گرفته و اعتقادات ایدیولوژیک در ساختار زبان ظاهر شده است.

در سطح توصیف کلمات، کاربرد شمول معنایی و تقابل معنایی، در بالا بردن ایجاد روابط معنایی در ساختار زبانی بسیار کارآمد عمل کرده است. گفتمان غالب در مقدمه اکثر وقف‌نامه‌های مورد پژوهش را میتوان گفتمانهایی فلسفی، کلامی، فقهی و مذهبی و در قسمت توصیف و بیان جزییات و چگونگی استفاده از موقوفات و نگهداری از آنها گفتمانی اجتماعی و فرهنگی تلقی کرد. در لایه تفسیر بیشترین تاثیرپذیری متن وقف‌نامه‌ها از قرآن کریم و احادیث بوده‌ است.