طراحی الگوی برنامه درسی (آموزش) مهارت های همدلی در دوره متوسطه و ارزیابی اثربخشی آن

هدف مطالعه حاضر طراحی و ارزیابی الگوی برنامه درسی همدلی برای دانش‌آموزان دختر دوره تحصیلی متوسطه دوم بود. به این منظور ابتدا با بررسی، مطالعه و تحلیل مبانی نظری و دیدگاه صاحب‌نظران دو رشته‌ی مطالعات برنامه درسی و روانشناسی عناصر برنامه درسی همدلی به دست آمد، سپس میزان کاربردی بودن آن هم از دیدگاه متخصصان و هم در مقام اجرا و بین دانش‌آموزان مورد بررسی قرار گرفت.

طرح پژوهش حاضر از نوع آمیخته اکتشافی متوالی کیفی-کمی است که با روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی در بخش کیفی و روش پیشنهادی لاوشی (1975) و مطالعه نیمه‌آزمایشی و از نوع پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه کنترل در بخش کمی انجام شد. حوزه مورد مطالعه پژوهش در بخش کیفی متون و منابع موجود مرتبط در زمینه همدلی بود و نمونه‌گیری تا اشباع نظری ادامه یافت و برای استفاده از روش لاوشی (1975) اعضای پانل به روش نمونه‌گیری هدفمند از افراد خبره در همدلی انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند. در قسمت کمی جامعه آماری شامل تمامی دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه شهرستان نی‌ریز بود که نمونه پژوهش 60 نفر از این دانش‌آموزان با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای، انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. جهت جمع‌آوری داده‌ها از مقیاس درجه‌بندی جولیف و فارینگتون (2006) و مقیاس درجه‌بندی دیویس (1983) استفاده شد. برای گروه آزمایش، آموزش همدلی در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای برگزار شد در حالی‌که گروه کنترل هیچ‌‌گونه مداخله‌ای را دریافت نکرد.

الگوی پیشنهادی پژوهش برای برنامه درسی مهارت همدلی برای دانش‌آموزان ایرانی دوره متوسطه دوم به با تکیه بر نظریه روانشناسانی مانند راجرز و ادوین روچ در پنج قسمت موضوع، اهداف، ریوس محتوا، روش‌های تدریس و روش‌های ارزشیابی طراحی گردید و مشتمل بر چهار درس اصلی «مهارت‌های مقدماتی همدلی»، «پذیرش دیگران»، «گوش دادن پویا» و «درک دیدگاه دیگران» است که هر درس سرفصل‌های جداگانه‌ای دارد. در تدوین این الگو کارآمدترین راهکارها چون اجرای پانتومیم، ایفای نقش، نشان دادن بالغ بر صد عکس و تشخیص هیجان و تکالیف تمرینی و خلاق برای ایجاد رفتار همدلی به‌صورت عملی ارایه شد. علاوه بر این در الگو سعی شد جنبه جنسیت و بافت فرهنگی جنسیت در نحوه ابراز همدلی و کنش‌های متقابل مورد توجه قرار گیرد. نکته دیگر برنامه حاضر تخصصی بودن برنامه به سن خاص نوجوانی بود که مثال‌ها و تکالیف با محوریت دغدغه‌های دوره متوسطه ارایه گردید. نتایج ارزشیابی الگو براساس نظر متخصصان برنامه درسی و روانشناسی درباره الگوی طراحی شده، مناسب بوده و آن را تایید کرده است و هم‌چنین بعد از اجرای الگوی برنامه درسی آموزش همدلی افزایش معنادار در نمرات همدلی شناختی، عاطفی، دیدگاه‌گرایی، دغدغه‌های همدلانه و کاهش معنادار نمره آشفتگی شخصی در گروه آزمایش مشاهده شد؛ بنابراین براساس یافته‌های این پژوهش، آموزش همدلی در قالب الگوی برنامه درسی منجر به ایجاد مهارت‌های همدلی در دانش‌آموزان خواهد شد.