خلیج فارس راه اصلی تجارت دریایی بین تمدن سند و بین النهرین در هزاره سوم پ.م

در طی چند دهه گذشته چشم‌اندازهای روشنی از ارتباط بین تمدن هند و بین‌النهرین به دست آمده است(Kohl, 1977: 111-127; Lamberg-Karlovsky, 1977: 33-34; Tosi, 1983: 57-78; Piperno, 1983: 319-325; Pracchia;Tosi and Vidale,1985 :207-248; Chakrabarti, 1990; During Caspers, 1994: 83-106; Jansen, 2002: 105-129; Possehl, 2002: 325-342) تحقیقات باستان شناسی، تعدادی از مسیرهای تجاری، ازجمله راه های دریایی و خشکی را نشان می دهد که تمدن هند را به منطقه بین‌النهرین4 از طریق ایران، به‌ویژه خلیج‌فارس5 و جنوب شرقی ایران مرتبط می کرد. اگرچه مسیرهای زمینی مهم‌ترین شبکه ارتباطی در نیمه اول هزاره سوم پیش از میلاد بود(Tosi,1983:57)، اما به‌نظر می رسد که در نیمه ی دوم هزاره سوم پ.م مسیرهای تجارت دریایی جایگرین مسیرهای زمینی شد و این جایگزینی باعث پیوند تمدن هند با جوامع مرتبط با خلیج‌فارس شد(Jansen,2002:121-122). این مقاله دو هدف را دنبال می کند: اول، اهمیت خلیج ‌فارس به عنوان یک راه اصلی برای تجارت در مسافت زیاد بین شرق و غرب را ارزیابی می کند. دوم، عملکرد احتمالی لیان6(بوشهر) به عنوان بندر واسطه ای در کرانه های خلیج‌فارس را نشان می‌دهد.